Jahon banki Guruhi “O'zbekistonda bozorlarni yaratish. Stabilizatsiyadan raqobatbardoshlikgacha” nomli tadqiqotni chop etdi.
Unga ko’ra, 2017 yilda O’zbekistonga 2,8 million nafar sayyoh kelgan. O’zbekistonning boy merosi, hajmi va joylashishini inobatga olgan holda, u o’zining salohiyatidan ancha past.
Tadqiqotda taqqoslash uchun Gurjiston va Iordaniya keltirilgan bo’lib, O’zbekiston aholisining o’ndan bir qismi — 3,5 million nafar aholisi bilan Gurjiston yil sayin shunga o’xshash miqdordagi sayyohlarni qabul qiladi. Iordaniya Yaqin Sharqda sodir bo’layotgan nizolarga qaramasdan 10 milliondan kam aholisi bilan har yili 10 millionga yaqin sayyoh qabul qiladi.
O’zbekistonning havo transportini rivojlantirish ham sekin rivojlanmoqda: 2010 yildan buyon yiliga 2% ni tashkil etadi. Bu ayniqsa, Qirg’iziston (yiliga 16%) va Qozog’iston (yiliga 10%) kabi qo’shni mamlakatlarga nisbatan ancha past.
Viza rejimini liberallashtirish muhim, ammo buning o’zi yetmaydi
Viza rejimini liberallashtirish bo’yicha yaqinda amalga oshirilgan chora-tadbirlar sayyohlik va xizmat safariga bo’lgan talabni oshiradi. Vizalarni erkinlashtirish Yevropa Ittifoqi kabi boshqa mamlakatlarga kengaytirilganda, talabning ortishi kutilmoqda.
Tadqiqotda aytilishicha, O’zbekistonga reyslar yo’lovchilar, tashuvchilar uchun ham juda qimmat.
Toshkent xalqaro aeroporti xorijdagi aviakompaniyalar uchun yo’lovchi to’lovlari va korxona xarajatlari jihatidan dunyodagi eng qimmatlardan biri sanaladi. Milliy aviakompaniya boshqa aviakompaniyalar, masalan, Korean Air va Turkish Airways, dunyodagi eng baland aeroport to’lovlarini to’laydigan vaqtda imtiyozli narxlarga egalik qiladi.
Ekspertlar fikricha, talab ortib bormoqda, lekin narxlar yuqori bo’lib qolmoqda, havo harakatining o’sishi zaif. Aviakompaniyalar va aeroport xizmatlari o’rtasidagi raqobatning ortishi transport xarajatlarini kamaytiradi va havo transportini ko’paytiradi.
“Davlat MAK manfaatlarini milliy iqtisodiyotning rivojlanishi uchun muhim tarkibiy omil deb hisoblaydi. Ushbu siyosat xalqaro aviakompaniyalarning O’zbekistonga kirib kelishini jiddiy ravishda cheklaydi va qo’shimcha reyslarga bo’lgan talabning ortishiga olib keladi”, — deya hisoblaydi ekspertlar.
Vaziyatni qanday o’zgartirish mumkin?
Muhim islohot sifatida vazifalarning bekor qilinishi — aviakompaniya, aeroport boshqaruvi va transport nazorati bo’yicha xizmatlar taqsimlanishi va mustaqil tartibga solinishi kerak.
Toshkent aeroporti “O'zbekiston havo yo’llari” ning foydasiga preferensiyalar siyosatini olib bormoqda, bu esa xorijiy yuk tashuvchilar uchun yuqori tarif va yuqori yoqilg’i narxlariga olib keladi.
Yerga ishlov berish, ovqatlanish va yonilg’i bilan ta’minlash kabi ikkilamchi xizmatlar raqobat uchun yopiq. Havo tashish shartnomalarida cheklovlarni yumshatish xalqaro aviakompaniyalarni bozorga olib chiqadi, tariflarni pasaytiradi va tanlovni ko’paytiradi.
Asosiy islohotlar quyidagilarni o’z ichiga oladi: siyosat va texnik regulyatorni aniqlash uchun MAK organidan mustaqil organni yaratish va texnik regulyator uchun muqobil moliyalashtirish mexanizmini ishlab chiqish.
Boshqa islohotlarga infrastruktura to’lovlarini tartibga solish, aeroportlarni boshqarish va qo’llab-quvvatlash xizmatlarini ko’rsatish, barcha aviatashuvchilarga nisbatan teng munosabatda bo’lish va infratuzilmaviy bo’lmagan xizmatlarni ochish kiradi.
Shuningdek, davlat raqobatni kuchaytirish va O’zbekistonga, undan tashqariga va undan tashqari reyslarni ko’paytirish uchun shartnomalar tuzishi kerak.
