Roodell — LADA, Kia, Renault kompaniyalarining rasmiy importchisi boʻlib, Oʻzbekiston bozorida 2014-yildan buyon ishlab kelmoqda. Keyinchalik kompaniya LADA markali avtomobillarni import qila boshladi, uning Kia sotuvi boʻyicha faoliyati 2019-yilda boshlangan.
2020-yil noyabr oyida kompaniya Jizzax erkin iqtisodiy zonasidagi ADM-Jizzax zavodida Kia avtomobillarini yigʻishni boshladi. Sentyabr oyida esa LADA mashinalarini seriyali ishlab chiqarish yoʻlga qoʻyildi.
Kompaniya asoschilaridan biri Doniyor Davletiyarov Spotga ishlab chiqarish qanday yoʻlga qoʻyilayotgani, avtomobillarni import qilishda yirik oʻyinchilar qanday muammolarga duch kelishi, yangi modellarning chiqarilishi, narxlar va bozorni raqobatchilardan “tortib olish” uchun koʻrilgan choralar haqida aytib berdi.
Kompaniya qanday tashkil etilgan
Hamkorlar, huquqshunoslar va iqtisodchilar bilan birgalikda biz bank sohasidamiz. 2014-yilda biz uchun LADA avtomashinalari dileriga aylanish imkoni paydo boʻldi (Renault Group tarkibiga — Spot).
Oʻsha paytda LADA-ni import qilishda sertifikatlash masalasi qiyinchiliklar uchragan, bu esa avtomobillarni cheklangan miqdorda ham olib kirishga ruxsat bermagan. Biroq yuridik jihatlarini tushunib, oz miqdorda avtomobil olib kirish boshlandi.
Birinchi yilda 100 ta mashina sotilgan. Biz ularni Qorasuvda ijaraga olingan oddiy salonda sotishni boshladik. Baʼzida odamlar diqqatini jalb qilish uchun avtomobillarni Sergeli bozoriga olib chiqib, tadbirlar uyushtirardik.
2015 yilda talabga binoan mamlakatga avtomobillarni cheksiz miqdorda olib kirishga ruxsat olish maqsadida LADA Vesta avtomashinalari bilan iqlim sinovlari oʻtkazildi.
Kompaniya oʻzini taklif qilgandan soʻng, 2018 yilda Renault Group biz bilan shartnoma tuzdi. 2019 yildan keyin ular Kia Corporation bilan hamkorlik qila boshladilar. Shunday qilib, biz uchta brendni qamrab olishga muvaffaq boʻldik.
Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot
Bu yilgi pasayish haqida
2019-yilda kompaniya rekord miqdordagi — 6,6 mingdan ortiq LADA avtomobillarini sotdi. Ammo oʻtgan yili pasayish kuzatildi.
Bunga pandemiya taʼsir koʻrsatdi. 2019-yil biz uchun muvaffaqiyatli boʻldi, biz sifatni yaxshiladik, CRM tizimini joriy qildik, sotish oʻsishi dilerlik punktlarining ochilishi va kengayishi hisobiga boʻldi.
2020-yilda sotuvlar lokdaun tufayli tushib ketdi: biz martdan aprelgacha ishlamadik. Ikkinchidan, biz zavodni faol qurayotgandik. Kompaniyaning barcha menejerlari qurilishga boʻlgan eʼtiborini oʻzgartirdilar.
Uchinchidan, 2020 yil oxirida avtomobil narxining keskin oshishiga olib kelgan utilizatsiya yigʻimi joriy etildi.
Mahalliylashtirish boshlanganidan keyin LADA narxlari nima boʻladi
LADA narxi joriy diapazonda qoladi, pasaymaydi. Sababi avtomobillarni import qilishda keskin sakrashni oldini olish uchun biz narxni koʻtarmadik. Keyinchalik oʻz ishlab chiqarishimizni yoʻlga qoʻyishimizni tushunib, zarar bilan ishladik.
Kia-ga talab bormi?
Komponentlarning vaqtincha yetishmasligi tufayli biz hozirgi talabni qondira olmaymiz. Kelgusi yilning ikkinchi yarmiga kelib, yetkazib berish barqarorlashishi kerak.
Bugungi kunga kelib deyarli ikki mingta Kia avtomobili sotilgan. Endilikda roʻyxatda 7 ta model bor, bular — Seltos, K5, Sorento, Soul, Stinger va K8, Carnival. Hozircha Karnaval ishlab chiqarilmaydi, uni import qilishga qaror qilindi.
Kelgusi yil oxirida dunyoning baʼzi mamlakatlarida taqdim etilgan yangi modelni ishga tushirishni rejalashtirmoqdamiz. Biz intrigani davom ettirmoqchimiz, shuning uchun taqdimotdan oldin tafsilotlarni oshkor qilmaymiz.
Bundan tashqari, 2023−2024-yillarda yana ikkita modelni oʻzlashtiramiz.
Renault qachon sotuvga chiqadi
Yil oxirigacha uchta model — Arkana, Kaptur krossoverlari va yoʻltanlamas Duster sotuvi rasman boshlanadi. Oʻylaymanki, narxlar Rossiyaga qaraganda qimmatroq boʻlsa kerak. Bunga logistika, butlashdagi farq, soliq va bojxona toʻlovlarining amaldagi tizimlari taʼsir koʻrsatadi. Shuning sabab narxlar Rossiyaga qaraganda qimmatroq, lekin Qozogʻistonga qaraganda arzonroq boʻladi.
Zavod aslida 2020 yil oxirida oʻz ishini boshlagan. Birinchi bosqichda yiliga 25 ming avtomobilni ishlab chiqarish quvvatiga ega SKD tsexi ishga tushirildi.
Ikkinchi bosqichda biz kuzovlarni payvandlash va boʻyash liniyalarini ishga tushiramiz, keyin zavod yiliga 125 mingtagacha avtomobil ishlab chiqarish imkoniyatiga ega boʻladi.
KIA va Renault Group oʻrtasidagi kuchni qanday taqsimlashimiz bozor talabini koʻrsatadi. Biz oʻzimizga ishlab chiqarish maqsadlarini qoʻymaymiz, biz har doim ehtiyojlardan kelib chiqamiz.
Bu yil ishlab chiqarish hajmi yuqori emas, chunki barchaga maʼlum butlovchi qismlar defitsiti butun dunyoda mavjud.
Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot
Raqobat haqida
Bizning bozorda toʻrtta oʻyinchi oʻzaro raqobatlashayotganini koʻrishimiz mumkin: UzAuto Motors, Volkswagen, Hyundai va Xitoy brendlari asosidagi elektromobillar.
Biz oʻz kompaniyamizning Oʻzbekiston bozoridagi ulushini taxminan 2% ga baholaymiz. Bu kichik raqam. Zavodimiz rejalashtirilgan quvvatga yetgandan soʻng, 2025−2026-yillarga borib bozor ulushining 25% ini tashkil etishni rejalashtirmoqdamiz.
Bozor ulushini raqobatchilardan tortib olish uchun biz isteʼmolchilar uchun yangi alternativ modellar va tanlovlarni joriy qilmoqdamiz. Shuningdek, ayni paytda koʻrgazma zallari va salonlarimizda xizmat koʻrsatish hamda servis sifatini yaxshilash ustida ishlayapmiz, mijozlar oqimini hisobga olishning yangi tizimini joriy qilmoqdamiz.
Biz UzAuto Motors bilan juda yaxshi munosabatda boʻlamiz. Bizning barcha mutaxassislarimiz bir vaqtlar u yerda ishlagan. Ular bilan raqobatlashish juda qiyin boʻlishini tushunamiz, ular hozir bozorning 97% iga egalik qiladi. Lekin bizda ichki kurash yoʻq.
Menimcha, bizning bozorga chiqishimiz ularning ishiga ijobiy taʼsir koʻrsatadi. Har qanday raqobat kompaniyani raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishga undaydi. Biz uchun bu rivojlanish va davom etish uchun turtki boʻladi.
Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot
Elektromobillar haqida
Menimcha, kelajak elektromobillarga tegishli, lekin Oʻzbekistonda infratuzilma hali toʻliq rivojlanmagan, yonilgʻi quyish shoxobchalari kam.
Kelgusi yillarda bozor tahlilini oʻtkazmoqchimiz, xaridorlarning bunday mashinalarga qiziqishi qanchalik yuqori ekanligini koʻrib chiqmoqchimiz.
Bu orada elektromobillarni import qilish yoki ishlab chiqarishning iqtisodiy maqsadga muvofiqligi yoʻq. Chunki, bugun Oʻzbekistonda elektromobillarni olib kirishda imtiyozlar mavjud.
Bundan tashqari, biz Kia va Renault Group bilan ishlaymiz, bu shuni anglatadiki, butlovchi qismlarni yetkazib berish Koreya yoki Yevropadan amalga oshiriladi va bu tayyor mashinalarni import qilishdan koʻra qimmatroq boʻladi.
Shunga qaramay, bu yoʻnalish baribir umid baxsh etadi. Oʻylaymanki, UzAuto Motors oʻz zavodida elektromobillar ham ishlab chiqaradi.
Premium va arzon mashinalar haqida
Qimmat import mashinalar va arzon avtomobillarning oʻz mijozlari bor.
Biz import qilayotgan LADA va Renault modellari segmentida 2019-yilda joriy qilingan imtiyozlarni nazarda tutgan qimmatbaho mashinalar yoʻq (qiymati $40 mingdan yuqori boʻlgan avtomobillar uchun bojxona toʻlovlari bekor qilingan — Spot).
Ilgari biz asosan LADA importi bilan shugʻullanganimiz uchun, ularga baribir bojxona yoki import bojlari qoʻllanilmadi. Chunki Rossiya Federatsiyasida ishlab chiqarilgan avtomobillarga MDH erkin savdo zonasi toʻgʻrisidagi Shartnoma, shu jumladan Oʻzbekiston tomonidan imzolangan import bojlari nolga teng.
Agar qiymati $10 mingdan kam boʻlgan mashinalar ishlab chiqarish haqida gapiradigan boʻlsak, bizda bu yoʻnalishdagi oʻzgarishlar bor.
Ushbu modelning ishga tushirilishi 2023-yil oxirida kutilmoqda. Bu sanaga qadar bunga deyarli erisha olmaymiz.
Foto: Yevgeniy Sorochin / Spot
Bozor haqida
Aslida, 2021-yilgacha avtomobil ishlab chiqarish bilan shugʻullanmaganmiz, faqat importchi boʻldik. Bizdan oldin chet el avtomobillarini xususiy shaxslar olib kelgan, hozir ham bu vaziyat davom etmoqda.
Qiyinchilik shundaki, distribyutor zavod bilan ishlaydi, uning zavod narxlari bor, jismoniy shaxslar esa mashinalarni oʻz narxlarida olib kelishadi. Tabiiyki, import boji har xil koʻrsatkichlardan hisobga olinadi.
Importchi bitta mashinani sertifikatlash uchun koʻp pul sarflaydi, sertifikatlashtirish talablari, Oʻzbekistonda iqlim sinovlaridan oʻtadi.
Shaxslar buni qilishlari shart emas. Shuning uchun, bizda maʼlum avtomobillarning import statistikasi boʻyicha katta raqamlar bor, lekin bu asosan kompaniyalar emas, balki jismoniy shaxslar tomonidan qilingan import. Oʻylaymanki, katta oʻyinchilar buni his qilishadi. Bu jarayonni tartibga solish juda muhim.
Bozor uchun ishlab chiqarish va yigʻishning xususiy boʻlish yoki boʻlmasligi muhim emas. Ammo birinchisidan mustaqil ikkinchi oʻyinchining paydo boʻlishi qoʻshimcha raqobatga olib keladi. Keyinchalik, bu mashinaning narxi va sifatiga ijobiy taʼsir koʻrsatishi kerak.
Davlat uchun bu qoʻshimcha ishlab chiqarish hajmlari, byudjet daromadlari va investitsiyalarning koʻpayishini anglatadi. Har qanday avtomobil zavodi boshqa kichik zavodlar tomonidan ishlab chiqariladigan koʻplab komponentlarni talab qilganligi sababli, qoʻshimcha sarmoyalarni jalb qilish uchun ragʻbat bor.
Dunyo miqyosida bu shuni anglatadiki, Oʻzbekiston oʻzgardi, isteʼmolchilar tanlash imkoniyatiga ega, iqtisodiyotning eng yopiq sektori ochildi, sarmoya kiritish uchun barcha old shartlar mavjud.
Aytish mumkinki, mamlakatda haqiqatan ham avtomobil tarixining yangi bosqichi boshlandi,bu bir vaqtning oʻzida bir nechta global avtomobil markalarini ishlab chiqarish va Oʻzbekiston bozoriga kirish bilan bogʻliq. Ishonchim komilki, boshqa zavodlar ham bizni kuzatib borishadi.
