Grafit tanqisligi elektr transport vositalarining global ishlab chiqarishiga salbiy taʼsir koʻrsatishi mumkin, deb yozadi Deutsche Welle.
Grafit litiy-ionli batareyalarda ishlatiladigan uglerodning kristall shaklidir. Shunga koʻra, oʻzini elektromobillarga faol ravishda qayta yoʻnaltirayotgan global avtomobil sanoatining oʻsishi mineralga boʻlgan talabni kuchaytirdi.
BloombergNEF maʼlumotlariga koʻra, uglerod izini nol qilish boʻyicha global majburiyatlar 2030-yilga kelib anodlarga boʻlgan talabning besh baravar oshishiga olib keladi. Grafit ishlab chiqarishning hozirgi surʼati uni qondirishi dargumon.
“Faqat bu yilning oʻzida dunyo 85 ming tonna mineral tanqisligiga duch kelishi mumkin, kutilayotgan EV sotuvi 10 mln dona”, dedi Benchmark Mineral Intelligence tahlilchisi Jorj Miller.
Rystad Energy kompaniyasining oylik narxlari indeksiga koʻra, fevral oyining boshida Xitoyda grafit parchalari narxi bir tonna uchun $760 ni tashkil etdi, bu yanvardan 11,8% ga va oʻtgan yilga nisbatan 38,2% ga oʻsdi.
Buning sababi Xitoy hukumati Indoneziyadan koʻmir eksporti taqiqlangani, Avstraliya bilan savdo urushi va pandemiyadan soʻng ichki talabning keskin ortishi fonida energiyani koʻp talab qiluvchi tarmoqlar uchun elektr energiyasini ratsionga solishga qaror qilgan.
Natijada paydo boʻlgan tanqislik grafit narxlarini bir muncha vaqt davomida ushlab turishi mumkin, bu esa allaqachon yuqori litiy va kobalt narxlari bosimi ostida boʻlgan batareyalar narxini yanada oshiradi.
Bu benzin va dizel avtomobillari bilan narx paritetiga erishish maqsadida elektr avtomobil narxining 20−40%ini tashkil etuvchi akkumulyatorlar narxini pasaytirmoqchi boʻlgan avtomobil ishlab chiqaruvchilar uchun yomon yangilik.
Sintetik grafit bu variant emas
Hozirgi vaqtda akkumulyator ishlab chiqaruvchilari anodlarida turli nisbatlarda tabiiy va sintetik grafit aralashmasidan foydalanadilar. Sintetik grafit yanada barqaror, past darajadagi aralashmalarga ega va uning ishlashini nazorat qilish oson.
Ammo sintetik grafit ishlab chiqarish qimmatroq va energiya talab qiladigan jarayon boʻlib, 3000 daraja selsiygacha boʻlgan haroratni talab qiladi. Uning Xitoyda ishlab chiqarilishiga u yerdagi elektr energiyasining katta qismi yuqori darajada ifloslantiruvchi koʻmirdan ishlab chiqarilishi ham katta toʻsqinlik qilmoqda.
Natijada, sunʼiy grafit energiya narxining keskin oʻsishiga va quvvatni cheklashga koʻproq moyil boʻladi. Mutaxassislarning fikricha, Xitoyning sintetik grafit ishlab chiqarishiga mamlakatning 2060-yilga borib ugleroddan neytral boʻlishga vaʼda berishi ham zarar yetkazishi mumkin.
Amerika rejalari
Grafit yetkazib berishning kamayishi, xususan, amerikalik akkumulyator va elektromobil ishlab chiqaruvchilarni Osiyo mamlakatiga qaramligini kamaytirish va yetkazib berish zanjirini qisqartirishga intilib, Xitoydan tashqarida faolroq mineral sotib olishga undamoqda.
Dekabr oyida hukumatdan Xitoy grafiti uchun tariflarni bekor qilishni soʻragan Tesla, mineral boshqa joyda yetarli emasligini aytib, Avstraliyaning Syrah Resources kompaniyasi bilan grafit anod materialini yetkazib berish boʻyicha shartnoma imzoladi.
Mozambikda qazib olingan grafitni qayta ishlovchi Syrah kompaniyasining Vidalia zavodi AQShning birinchi grafit anod ishlab chiqaruvchisi boʻladi.
Kanadalik Nouveau Monde Graphite ishlab chiqaruvchisi ham Monreal (Kanada) yaqinida akkumulyator anod zavodini qurishni rejalashtirmoqda.
Oʻzbekistonda elektromobillar
Oʻzbekistonda elektromobillar importiga boʻlgan talabni ragʻbatlantirish maqsadida imtiyozlar joriy etilgan, avtoulovlar bojxona toʻlovlari, aksiz soligʻi va avtotransport bojlari toʻlashdan ozod etilgan.
Shuningdek, Davlat Yoʻl harakati xavfsizligi inspeksiyasi tomonidan elektromobillar uchun maxsus “yashil” raqamlar berila boshlandi. Kelgusida ular shaharlarning markaziy qismlariga kirishda, shuningdek, roʻyxatdan oʻtish va texnik koʻrikdan oʻtishda imtiyozlar berilishi kutilmoqda.
Infratuzilma talab bilan birga rivojlanadi. Plugshare maʼlumotlariga koʻra, hozirda Oʻzbekistonda 33 ta elektr stansiyasi faoliyat koʻrsatmoqda. Baʼzi kompaniyalar buni oʻz profilining bir qismi sifatida amalga oshiradilar (Tok Bor, Megawatt Motors), boshqalari uchun bu qoʻshimcha xizmatdir (Makro).
Soʻnggi yillarda Oʻzbekistonda elektromobillar ishlab chiqarishni tashkil etish boʻyicha qator tashabbuslar ilgari surilmoqda. Ular orasida “Oʻzavtosanoat” korxonalarini elektromobillar ishlab chiqarishga oʻtkazish loyihasi ham bor.
Hozircha amalga oshirishga eng yaqin narsa bu Fargʻonadagi loyiha boʻlib, sentyabr oyida eʼlon qilingan edi. Sinov partiyasi dekabr oyida konveyerdan chiqariladi va seriyali ishlab chiqarish 2022-yilda boshlanishi vaʼda qilingan. Zavod yiliga 10 mingtagacha avtomobil ishlab chiqarishi rejalashtirilmoqda.
