Spot avval yozganidek, Markaziy bank rahbari Mamarizo Nurmuratov regulyator raqamli valyutani ishlab chiqishi va sinovdan oʻtkazishi haqida maʼlum qilgan edi.
Bu boradagi ishlar bosqichma-bosqich, ochiq bank faoliyati boʻyicha jahon tajribasini hisobga olgan holda amalga oshirilib, dastlabki ilmiy izlanishlarga xalqaro ekspertlar jalb etiladi.
Spot Markaziy bank mutaxassislari bilan birgalikda uning qanday valyuta ekanligini, kriptovalyuta va naqd pulsiz mablagʻlardan nimasi bilan farq qilishini va qachon chiqarilishi kutilayotganini aniqladi.
Raqamli valyuta nima
Markaziy banklarning raqamli valyutalari (Central Bank Digital Currency, CBDC) muqobil yoki qoʻshimcha toʻlov vositasi sifatida foydalaniladigan virtual milliy puldir. Koʻpincha, ularning qiymati milliy valyutaga bogʻlangan, lekin qimmatbaho metallar (E-gold, WebMoney Gold — WMG), kriptovalyutalar kabi suzuvchi kurs bilan bogʻlanish ham mumkin.
Milliy raqamli valyutani chiqarishga dunyoning 50 dan ortiq mamlakatlari, jumladan Xitoy, Yaponiya, Niderlandiya, Qozogʻiston va Rossiya tomonidan qiziqish bildirilgan.
Raqamli valyutaning eng koʻp tilga olinadigan turlaridan biri bu raqamli yuandir. Xitoyda raqamli yuanni joriy etish boʻyicha pilot loyiha doirasida 2021-yil iyun oyida oltita shaharda tovar va xizmatlar uchun toʻlov boʻyicha 1,32 mln tranzaksiya amalga oshirildi, jismoniy shaxslar uchun 20 mln dan ortiq va yuridik shaxslar uchun umumiy tranzaksiya qiymati 34,5 mlrd yuanga teng 3,5 mln hamyon ochildi.
Rossiya Banki ham joriy yilning fevral oyida raqamli rublni sinovdan oʻtkazishni boshladi. Platformaning prototipi yaratildi, testda ishtirok etgan birinchi banklar bank mobil ilovalari yordamida mijozlar oʻrtasida raqamli rubllarni oʻtkazish boʻyicha operatsiyalarni amalga oshirdilar. Foydalanuvchilar ilova orqali raqamli rubl platformasida raqamli hamyonlarni ochishdi, oʻz hisoblaridan naqd pulsiz rubllarni raqamliga almashtirdilar va keyin ularni boshqa foydalanuvchilarga oʻtkazish imkoniyatiga ega boʻldilar.
Shu bilan birga, Rossiya banki raqamli rubllarni chiqaradi va platformaning operatori hisoblanadi. Kelgusida regulyator tovarlar va xizmatlar uchun toʻlov operatsiyalarini, shu jumladan oflayn rejimda, smart-kontraktlarni amalga oshirish va boshqalarni sinovdan oʻtkazishni rejalashtirmoqda.
Oʻzbekiston Markaziy bankining raqamli valyutasi qogʻoz va naqd boʻlmagan summalarga muqobil boʻlgan yangi pul shaklidir. Bu elektron shaklda chiqarilgan va maxsus platformada tarqatiladigan qonuniy toʻlov vositasi.
Butun dunyodagi markaziy banklar raqamli valyutalarning bir nechta modellaridan foydalanadilar — aksariyat hollarda bu chakana va ulgurji boʻladi.
Birinchisi jismoniy va yuridik shaxslarni oʻz ichiga olgan keng doiradagi foydalanuvchilar uchun mavjud. U oxirgi foydalanuvchilar tomonidan hisob-kitoblarda naqd pul oʻrnini bosuvchi vosita sifatida foydalanishi mumkin.
Ulgurji model cheklangan miqdordagi foydalanuvchilar, birinchi navbatda, banklar va moliya bozorining boshqa ishtirokchilariga moʻljallanganligi nazarda tutiladi. Model asosan banklararo hisob-kitoblarda muqobil usul sifatida qoʻllaniladi. Aslida, ulgurji raqamli valyutalarning analoglari Markaziy banklardagi vakillik hisoblari va bank depozitlaridir.
Raqamli valyuta taqsimlangan reyestr texnologiyasida (yoki asosiy doirasi kriptovalyutalar boʻlgan blokcheyn) amalga oshirilishi mumkin.
Lekin Markaziy bankning raqamli valyutasini Oʻzbekistonda hisob-kitob qilish taqiqlangan kriptovalyutalar bilan aralashtirib yubormaslik zarur.
U kriptovalyutadan qanday farq qiladi
Oʻzbekiston Markaziy banki kriptovalyutalarning xatarlari va salbiy omillarini bir necha bor qayd etgan. Kriptovalyutalarning aylanmasini nazorat qilish imkoniyati yoʻqligini hisobga olib, ularning keng joriy etilishi yashirin iqtisodiyotni rivojlantirish uchun qoʻshimcha shart-sharoitlar yaratadi.
Xavfsizlikning yoʻqligi aholi farovonligiga salbiy taʼsir koʻrsatishi mumkin (hech kim bu yoʻqotishlarni qoplashni kafolatlay olmaydi, chunki kriptovalyutalar davlat tomonidan taʼminlanmagan), regulyator qayd etadi.
Bundan tashqari, kriptovalyutalarning oʻziga xos xususiyati shundaki, ularni chiqarish va tartibga solish boʻyicha markaziy hokimiyat mavjud emas, banklar ular bilan operatsiyalarda qatnashmaydi.
Raqamli soʻm, oʻz navbatida, Markaziy bank tomonidan taqdim etiladi va u bilan barcha operatsiyalar tartibga soluvchi tomonidan nazorat qilinadi.
U naqdsiz puldan qanday farq qiladi
Ular koʻp jihatdan oʻxshash. Masalan, quyidagi jihatlarda:
- jismoniy aloqasiz, shu jumladan masofadan turib toʻlovlarni amalga oshirish imkoniyati;
- raqamli formatdagi mablagʻlarni saqlash va ulardan foydalanish qulayligi;
- toʻlovlar bilan bogʻliq qoʻshimcha xizmatlar (hisob-kitoblar, avtotoʻlovlar, sodiqlik va bonus dasturlari, tahliliy va moliyaviy boshqaruv).
Shuningdek, raqamli summa bilan toʻlovlar oflayn rejimda amalga oshirilishi mumkin. Bundan tashqari, raqamli valyutani amalga oshirish shaklini tanlashga bogʻliq boʻlgan bir qator afzalliklar mavjud.
Raqamli soʻm qachon paydo boʻladi
Raqamli valyuta hali ham murakkab va toʻliq tushunilmagan mahsulotdir, deydi Markaziy bank mutaxassislari. Regulyator raqamli valyutani chiqarishning pul-kredit siyosati, moliyaviy barqarorlik va toʻlov tizimlariga taʼsirini diqqat bilan oʻrganmoqchi. Shu bilan birga, kiberxavfsizlik masalalariga, shuningdek, aholining moliyaviy savodxonligini oshirishga alohida eʼtibor qaratiladi.
“Milliy raqamli valyutani ishlab chiqishda moliyaviy barqarorlikni taʼminlash muhim ahamiyatga ega. Markaziy banklar oʻz raqamli valyutalarining moliyaviy vositachilarga taʼsirini minimallashtirishga intilmoqda, shunda tijorat banklari moliyaviy tizimning „chetiga qolib ketmaydi“ va iqtisodiyot oʻz ishini davom ettiradi”, dedi Xalqaro valyuta fondi boshqaruvi direktori Kristalina Georgiyeva oʻz intervyularining birida.
Regulyator maʼlumotlariga koʻra, bugungi kunda naqd pulsiz hisob-kitoblar uchun yetarli miqdorda toʻlov tizimlari va elektron pul tizimlari, shuningdek, bank kartalarini qabul qiluvchi keng terminal infratuzilmasi mavjud.
Shuning uchun Markaziy bank mamlakatda raqamli valyutani joriy etishga shoshilmayapti. Birinchidan, mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan elektron pul tizimlari muomalasida toʻplangan tajribani inobatga olgan holda ushbu amaliyotning asosiy afzalliklari va kamchiliklarini oʻrganish zarur, deya taʼkidladi Markaziy bank.
