Vladimir Dobrinin telekommunikatsiya olami bilan 90-yillarda, reklama biznesida ishlaganida tanishgan.
O‘sha paytda “Sky Link” vakili bo‘lgan mijozlardan biri Vladimirni texnologiya oqimiga, shuningdek, sanoatning vazifalariga sho‘ng‘ishiga sababchi bo‘ldi.
Bir necha yil o‘tgach, u o‘zini yangi yo‘nalishda mijozlar bilan ishlash xizmatida sinab ko‘rishga qaror qildi. Va 2000-yilda u “Sonic Duo” (“MegaFon”) ga ishga o‘tdi.
Tadbirkor o‘z karyerasini ham “Beeline” nomi bilan hammaga ma’lum bo‘lgan “Vimpelkom” va “Yota” kompaniyasida qurgan, u bu yerda deyarli 10 yil, so‘nggi uch yil davomida esa kompaniyaning bosh direktori lavozimida ishlagan.
Vladimirning loyihalari ro‘yxatiga u hammuassis va ijodiy prodyuser bo‘lgan “Buba” bolalar animatsion seriali ham kiradi. Aytgancha, serialni “Netflix"ga sotishga erishishgan.
2019-yilda Dobrinin butunlay e’tiborini o‘z loyihasiga — AQShdagi Humans.net frilans birjasiga qaratishga qaror qildi.
Bir yil o‘tib, u Humans.uz fintech ekotizimi sifatida O‘zbekiston bozoriga kirib keldi.
“Spot” tadbirkor bilan superilova yaratish, “UPay” xaridi, raqobat, negativ va IPO rejalari haqida suhbatlashdi.
Vladimir, “Humans” O‘zbekistonda 2,5 yildan beri ishlab kelayotganiga qaramay, ko‘pchilik bu qanday kompaniya ekanligini haligacha tushunmaydi. Xo‘sh, “Humans” nima?
“Humans” — bu bir ilovada ko‘plab xizmatlarga ega ekotizim.
Bizda uyali aloqa operatori, bank kartasi, to‘lovlar, pul o‘tkazmalari mavjud bo‘lib, ular yordamida Rossiyadan O‘zbekistonga va orqaga pul jo‘natish mumkin.
Shuningdek, mijozlar ilovadagi harakatlari uchun oladigan keshbek tizimi bor va ular bundan tovarlar, masalan, televizor sotib olish uchun foydalanishlari mumkin.
Tadbirkorlar odatda yangi bozorlarni mavjud va faoliyat yuritayotgan korxonalar bilan o‘zlashtirishadi. Siz esa har bir mamlakatda, yangi yo‘nalishda yangi biznes ochyapsiz. Nega?
Men ko‘p mamlakatlarda ishlaganman. Ular orasida Kambodja, Nikaragua, Peru, Papua-Yangi Gvineya va boshqalar bor. Va bu har doim ongli qaror bo‘lgan, demagan bo‘lardim.
Qayerdadir sharoit taqozo qilgan bo‘lsa, qayerdadir tizimli marketing harakati edi.
Ammo birinchi HR-Tech biznesimni ochayotganimda, buni AQShda qilishim kerakligi tushunganman: AQShning frilans bozori $1,5 trlndan oshadi — bu eng katta va eng rivojlangan bozor.
“Humans” ekotizimiga to‘xtaladigan bo‘lsak, tanlovimning O‘zbekistonda to‘xtalgani bejiz emas: bu yerda sifatli xizmatlar yetarli emas, lekin katta imkoniyatlar mavjud. Oxir-oqibat, tanlov to‘g‘ri bo‘ldi.
Humans.net platformasining boshlang‘ich kapitali $5 mlnni tashkil etdi. Siz o‘zbek xizmatiga $15 mln sarmoya kiritdingiz. Bu qarz mablag‘lari, kreditlar, venchur investitsiyalari yoki shaxsiy jamg‘armalarmi?
Bu xususiy venchur kapital. Biz startaplar munosib bo‘lganidek, raundni ko‘tarish va loyihani ishga tushirishga muvaffaq bo‘ldik.
Investor topish bir vaqtning o‘zida ham qiyin, ham oson. Bunda sizga omad kerak. Va u bizga kulib boqdi (kuladi).
2021-yilda nashrimizga bergan intervyuingizda eng qimmat xususiy kompaniya qurayotganingizni aytgandingiz. Maqsadga qanchalik yaqinlashdingiz?
Biz yo‘ldamiz — kelajakda kompaniyani IPOga olib chiqishni, o‘zimizga qo‘yilgan bahoni isbotlashni va O‘zbekistondagi eng qimmat xususiy kompaniyaga aylanishni istaymiz.
2022-yil avgust oyida bizni imtiyozli birja anderrayteri “Freedom Broker” bizni $150 mlnga baholadi. Menimcha, bu narx haqiqatga yaqin.
Tijoriy ishga tushirishdan ikki yil o‘tdi. Bu vaqtda bizda muayyan strategiya va maqsadlar bor edi. Biz deyarli hammasini boshdan kechirdik.
Kelgusi ikki yil ichida biz kompaniyani — mijozlar soni va daromadni ikki baravar oshirmoqchimiz.
IPOga qachon chiqishni rejalashtirayapsiz?
Bu kompaniya qanday ko‘rsatkichlarga ega bo‘lishiga bog‘liq. Bu to‘rt-besh yildan ertaroq bo‘lmaydi, deb o‘ylayman.
Siz imtiyozli aksiyalarni chiqargan edingiz. Mamlakat fond bozorini qanday baholaysiz?
Bugun, mening fikrimcha, bozor ancha kuchsiz va rivojlanmagan. Mamlakatda bu ularga nima uchun kerakligini tushunadigan investorlar va foydalaniladigan vositalarning kamligi, fond birjasida past faollik mavjudligi bilan duch keldik.
Kelajakda fond bozori katta salohiyatga ega, ammo hozircha bu bir tomonlama o‘yin.
Bozor rivojlanmagan deyapsiz. Xo‘sh, nega unda imtiyozli aksiyalarni chiqarish zarurati tug‘ildi?
Bizning oldimizda ikkita maqsad bor edi — kompaniyaga mablag‘ jalb qilish va o‘z qimmatimizni isbotlash, aynan shuning asosida biz aksiyalarni chiqardik. Bozordagi ma’lum qiyinchiliklarga qaramay, birinchi vazifani biz ajoyib tarzda uddaladik.
O‘tgan yilning may oyida “Humans” nega “UPay” to‘lov xizmatini sotib oldi. Va nima uchun aynan ushbu to‘lov xizmati tanlandi?
Aytganimdek, biz ekotizimmiz. Odamlarga har kuni foydalanadigan xizmatlarni taqdim etish biz uchun muhim. Bunday xizmat turlaridan biri pul o‘tkazmalari va to‘lovlardir.
Odamlar elektr energiyasi, suv, uy-joy kommunal xizmatlari, bolalar bog‘chasi, maktab kundaligi va boshqa ko‘p narsalar uchun to‘lov qila olishmaydi. So‘nggi yillarda barcha to‘lovlar tobora ko‘proq masofadan amalga oshirilmoqda, shuning uchun bu soha strategik ahamiyatga ega.
To‘lov xizmati har qanday ekotizim va har qanday super-ilovaning juda muhim tarkibiy qismidir.
Buni tushunganimizdan so‘ng, yana bir savol tug‘ildi — o‘zimiz to‘lov xizmatini yaratamizmi yoki uni sotib olamizmi?
Ma’lum bo‘lishicha, tayyor yechimni sotib olish tezroq va arzonroq bo‘ladi. Sotib olish mezonlari bo‘yicha “Maroqand” (“UPay” brendi) biz uchun eng mos edi.
Biz shartnomani 2022-yil boshida yopdik. O‘shandan beri xizmat 20 barobardan ortiq o‘sdi va foyda olish darajasiga chiqdi.
Shartnoma miqdorini ayta olasizmi?
Miqdor yetti belgili raqamga yaqinlashdi (kuladi).
Deyarli har qanday kompaniyani tarmoqda juda ko‘p negativlar qarshilaydi. Ammo 'Humans'ga nisbatan, obyektiv ravishda juda ko‘p xeyt mavjud. Bu nima bilan bog‘liq?
Bizning xizmatlarimizdan barcha mijozlar ham mamnun emas va bu normal holat. Bizga kelgan barchani xursand qilishning iloji yo‘q, lekin biz bor kuchimizni sarflaymiz.
Bu yerda, ba’zida savol xizmatning o‘zida emas, balki mijozning ushbu xizmatdan kutgan natijalarida.
Birinchidan, odam xizmatdan foydalanishdan oldin ham o‘zi nimani olishni xohlayotgani haqida qandaydir kutilmani shakllantirishi, mijozga aylangach esa, uning umidlari haqiqatga to‘g‘ri kelmasligi mumkin.
Aynan shu daqiqada norozilik paydo bo‘ladi. Keyinchalik, bir kishi salbiy sharh yozadi yoki qo‘ng‘iroq qiladi, shikoyat qiladi.
Ikkinchidan, bozorning mijozlar kutganligi nuqtai nazaridan taqdim etayotgan xizmatga qanchalik tayyorligini tushunish muhimdir.
Ko‘rinib turibdiki, dunyoning istalgan mamlakatidagi har qanday kompaniya xizmatlarini hamma uchun qulay qila olmaydi.
Uyali aloqaga kelsak, odatda dunyoning istalgan nuqtasida ishlashi kerak deb umid qilishadi: cho‘lda, o‘rmonda, jarda, podvalda. Ammo ba’zida bu texnik jihatdan imkonsiz, yoki ba’zan bu kompaniya iqtisodiyoti qonunlariga ko‘ra ilojsizdir.
Negativ bilan qanday kurashasiz?
Boshlanishiga, biz negativni idrok etishimizning bir necha usullari mavjud.
Avvalo, bizda barcha sharhlar, javoblar va fikrlarni to‘playdigan va tahlil qiladigan aloqa markazi bor — u yerda kechayu kunduz ijobiy, salbiy va neytral fikrlar qabul qilinadi.
Bu “yagona darcha” orqali biz bozorda sodir bo‘layotgan hamma narsani — ular biz haqimizda nima deb o‘ylaydi va nima deydi, ko‘ramiz. Va biz tezda reaksiya bildirishga harakat qilamiz.
Konstruktiv tanqid — yaxshi. Biz bunga mas’uliyat bilan yondashamiz va uning ahamiyati, zarurligini tushunamiz. Bu bizning yomon ishimiz yoki kamchiliklarimizga ishora qiladi.
Xatolarni tuzatish kompaniyada alohida jarayondir: biz mijoz bilan ishlashdagi yomon tajribani olamiz va uni shu yo‘nalishda tuzatamiz.
Ammo odamlar muammoni konstruktiv tushuntirishsiz hissiy jihatdan reaksiya qilgan holda sharhlar qoldiradigan vaziyatlar bo‘ladi.
Bu borada hech narsa qila olmaymiz, faqat salbiy javoblar sonini yozib olish qoladi. Ammo bu shunchaki raqamlar va haqiqiy sababni aks ettirmaydi.
Shu bilan birga, negativ nafaqat mijozlardan, balki siz bilan ishlaydigan insonlar tomonidan ham bo‘layapti…
Biz xalqaro kompaniyamiz va yetkazib beruvchilar, hamkorlar bilan ishlashda muayyan tamoyillarga amal qilamiz. Natijada, hamma ham buni yoqtirmaydi. Ko‘pchilik bu yerda boshqacha ishlashga o‘rganib qolgan.
Ammo biz murosaga kelishga harakat qilamiz. Misol uchun, yaqinda dilerlar uchun mahsulotning dizaynini butunlay qayta ishlab chiqdik va uni “Humans for Business” deb nomladik.
O‘zgarishlar juda katta: ish haqini bir-ikki oydan keyin to‘lardik, bugun — har kun oxirida.
Bozor haqida
Sizning raqobatchilaringiz banklar, do‘konlar va uyali aloqa operatorlaridir. Ular bilan qanday raqobatlashasiz?
Biz hamma kabi iste’molchi uchun raqobatlashamiz. Mijozning hamyonidagi ulushi va mijozlar ulushi uchun kurashayotgan deyarli har qanday tashkilot bilan raqobat qilmoqdamiz.
Va bu borada hammasi juda aniq va oddiy: g‘oyalar, budjet va qulayliklar bilan raqobatlashish kerak.
Men xaridorga qulay bo‘lmagan mahsulotni sotish mumkin emas, deb hisoblayman. Agar mumkin bo‘lsa ham, unda juda qisqa vaqt uchun va bir martalikka.
O‘zbekiston bozori imkoniyatlarini ekotizimlar nuqtai nazaridan qanday baholaysiz?
Endi buni baholash qiyin, chunki ekotizim biznesini oldindan aytib bo‘lmaydi.
Ko‘pgina kompaniyalar shunday ishlashni xohlashadi: turli qismlardan iborat bo‘lgan, ammo uyg‘un tarzda o‘zaro bir-biriga ta’sir qiladigan integratsiyalashgan lateral korxonalarni qurishni istashadi.
Bunday biznes nafaqat faoliyat yuritishi, balki daromad keltirishi uchun ham katta kuch sarflash kerak. Va, aksincha, bozorni emas, balki jamoaning sa’y-harakatlari va professionalligini baholash lozim.
Va bizning bozorda qanday asosiy o‘sish nuqtalarini qayd etishingiz mumkin?
Ular ko‘p. Bu yerda tayoqni yerga yopishtirsangiz ham u gullaydi.
Misol uchun, biz ekotizimning shakllanishiga o‘ziga xos tarzda yondashdik, ammo bu tajribamiz takrorlanishi kerak, degani emas. Mijozning e’tiborini tortadigan va bozorda yetakchi bo‘lishga yordam beradigan ko‘plab kombinatsiyalar mavjud.
Sizningcha, hozir bozorda qanday mahsulotlar yetishmayapti va mahalliy startaplar qaysi sohalarga e’tibor qaratishlari kerak?
Avvalo, kredit olishning tezkorligi va qulayligiga javob beradigan moliyaviy mahsulotlar yetishmaydi.
Islomiy moliyalashtirish xizmatlarining yetishmayotgani aniq.
Bozor qulay, tushunarli va ommabop loyihalarga muhtoj. Shu sababli, mahalliy startaplar qarzni moliyalashtirish va iste’mol kreditlari bilan bog‘liq barcha narsalarga e’tibor berishlari kerak.
Qachongacha bozorni naqd pul boshqaradi?
Menimcha, uzoq vaqt — kamida uch, ehtimol besh yil. Men mamlakatga 2019-yilda kelganman va hozir, shuncha vaqtdan keyin ham bu yerda xuddi shunday naqd pul ahamiyatli.
Asosiy muammo, menimcha, poytaxt va hududlar o‘rtasidagi katta tafovut — pul oqimi, infratuzilma, cheklangan miqdordagi o‘yinchilar, xizmatlar va takliflar, shuningdek, iste’mol qilish odatlaridagi farq.
Unday holda uch-besh yil ijobiy prognozga o‘xshab ko‘rinmoqda…
Umid qilamanki, bozor biz kutganimizdan tezroq o‘sadi. Xorijiy kapital ko‘paysin, mablag‘ va resurslar nafaqat poytaxt, balki hududlarni rivojlantirishga ham yo‘naltirilsin.
Va keyin qanday qonun loyihalari O‘zbekistonning fintech markaziga aylanishiga yordam berishi mumkin?
Javob juda oddiy: biz soliq kodeksi bilan ishlashimiz kerak.
Boshqa mamlakatlarda nima sodir bo‘layotganiga qarang va nima uchun ba’zilarida kapital oqimi ko‘proq: investorlar har doim imtiyozli soliq rejimiga e’tibor berishadi, bu ular uchun foydaliroq bo‘ladi va qayerda ko‘proq imtiyozlar mavjudligiga qarashadi.
“Humans” oxir-oqibat qanday bo‘ladi?
Har kuni kompaniyada biz ikkita savolga javob beramiz: “Humans” nima va biz qanday kompaniya bo‘lishimiz kerak.
Va biz uchun bu oson savol emas, chunki oldindan aytish qiyin. Negaki iste’molchiga yo‘naltirilgan kompaniya sifatida mijozlar talablari asosida ma’lum xizmatlarni moslashtiramiz.
Qanday odamlarni biz emas, balki iste’molchi strategiyamiz doirasida hal qiladi.
