O‘zbekistonda fudtraklar ommalashmoqda. Bugungi kunda ularni nafaqat odamlar gavjum joylar, ya’ni bog‘larda, xiyobonlarda, balki aholi turar joylari ichida, tirbandlik yuqori bo‘lgan yo‘llar bo‘ylab ham ko‘rish mumkin.
Bunday furgonlarning asosiy o‘ziga xosligi bir-biridan farq qiladi — ba’zilari fast-fud, kabob, shirinliklar, muzqaymoqlar, boshqalari ichimliklarga ixtisoslashgan bo‘lib, qahva, choy, kokteyllar sotadi, yana ba’zilari esa oziq-ovqat do‘konlarining mini-versiyalariga aylantirilgan.
Shubhasiz, bizneslar o‘rtasida fudtraklarga talab oshib boraveradi — katta brendlarga “mobil” yechimlar kerak bo‘lganidek, faoliyatini endi boshlayotgan tadbirkorlar uchun ham “g‘ildirakli ovqatlanish joyi” tezroq va osonroq ish boshlash imkoniyatini beradigan oqilona yechim hisoblanadi.
Furgonlarni yetkazib beruvchilar orasida 2020-yildan buyon Farg‘ona vodiysida ularni ishlab chiqarish bilan shug‘ullanib kelayotgan “Baaztrucks” kompaniyasi ham bor.
“Spot” kompaniya asoschisi A’zamjon Rahmadjonov bilan shunchaki furgonni emas, emotsiyalarni qanday sotish, $5000 lik kapital bilan biznes ochish imkoniyatlari va marketingning ahamiyati haqida suhbatlashdi.
Qanday qilib stomatolog tadbirkorga aylandi?
Garchi men ma’lumotim bo‘yicha stomatolog bo‘lsam-da, 20 yildan ortiq vaqtdan beri ishlab chiqarish sohasidaman. Bolaligimdan tibbiyotga qiziqqanman, lekin tadbirkorlar oilasida tug‘ilganim sabab hatto universitetda o‘qiyotganimda ham biznes bilan shug‘ullanganman: kichik qandolatchilik biznesi va erkaklar aksessuarlari do‘konidan boshlaganman. Hech qachon o‘z mutaxassisligim bo‘yicha ishlamaganman.
2000-yildan beri oilam charm kamarlar ishlab chiqaruvchi fabrikaga egalik qiladi. Bundan tashqari, Farg‘onada yaponcha va turkcha kafe, dori-darmon ishlab chiqaruvchi va yetkazib beruvchi farmatsevtika korxonam bor.
Biznesda yo‘nalish muhim emas, savdo muhim. Agar siz yaxshi sotuvchi bo‘lsangiz, kamar, dori-darmon yoki oziq-ovqat sotasizmi, buning farqi yo‘q.
2020-yilda men bu korxonalarni tark etdim va hozir, aytishim mumkinki, hayotim faqat fudtraklar bilan bog‘liq. Agar faqat bir narsaga e’tibor qaratsam, natijalar kutganimdan ham yuqori bo‘lishini tushundim.
Biznes g‘oyasi qanday paydo bo‘ldi?
Chet elga sayohat qilganimda, men biznesning juda katta qismi fudtraklarda amalga oshirilishiga e’tibor qaratdim — yorqin rangli furgonlar joylashgan nuqtalar hamma joyda bor edi. Bu uni o‘z ishlab chiqarish sohasini ochishga undadi. Shunday qilib, 2020-yilda men shu yo‘nalishda tadbirkorlik faoliyatimni boshladim.
Tadbirkor uchun ijara uchun xona topib, unda ta’mirlashdan ko‘ra fudtrak sotib olish ancha osonroq. Bu ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yishdan oldingi asosiy g‘oya — mijozlarga o‘z biznesini boshlash uchun qulay shart-sharoitlarni taklif qilish edi. Har qanday tadbirkor iloji boricha kam xavflarga duch kelishni xohlaydi va fudtraklar buni ta’minlay oladi.
Biroq, qiyinchiliklar bo‘lishi aniq. Mijozlarimiz nimaga duch kelishi mumkinligini oldindan bilish uchun o‘zim fudtrakni amalda sinab ko‘rdim. Farg‘onadagi ilgari 100 kv.metr maydonga ega bo‘lgan yaponcha restoranim ikki yildan beri fudtraklar formatida ishlamoqda.
Ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish — Farg‘onadagi zavodni tayyorlash, asbob-uskunalar olib kelish va o‘rnatish, modellar ishlab chiqish va xodimlarni o‘qitishga bir yil vaqt ketdi. Uskunalar Xitoy va Rossiyadan keltirildi. Rossiyadan texnolog olib kelib, birinchi fudtrakning g‘ildiraklarini birga o‘rnatdik.
Sinov rejimida biz 200 kv. metrlik zavoddan boshladik, hozir biz 10 barobar kattaroq maydonda ishlamoqdamiz. Bugungi kunda zavodda beshta konveyer o‘rnatilgan bo‘lib, yig‘ish jarayonida fudtrak ularning har birida o‘rtacha uch kundan turadi. Shunday qilib, bitta fudtrakni yaratish uchun taxminan ikki hafta vaqt ketadi, ammo ishlab chiqarish liniyasi har kuni zavod bittadan furgon ishlab chiqaradigan tarzda tashkil etilgan. Tezlik va sifat bizning asosiy ustuvorligimizdir.
Boshida men ishlab chiqarishga $100 ming sarmoya kiritdim — bu butunlay shaxsiy mablag‘im edi. Bu mablag‘ hali o‘zini qoplamadi. Bundan tashqari, shu uch yil davomida biz yana $400 ming sarmoya kiritdik: ularning uchdan bir qismi — xususiy investorlarniki, qolgani — shaxsiy mablag‘im.
Fudtrak — shunchaki “budka” emas. Ko‘p turdagi modellar, o‘lchamlar, xususiyatlar mavjud. Shu bois, bu mablag‘ yangi liniyalarni yo‘lga qo‘yish va model turlarini kengaytirishga sarflandi. Ammo, bizning prognozlarimizga ko‘ra, 2024-yildan boshlab biz foydaga chiqamiz, ammo hozircha korxona nolga ishlamoqda.
Bugungi kunda kompaniyaning yillik aylanmasi $500 mingdan $1 mlngachani tashkil qiladi, “Baaztrucks” furgonlari esa mamlakatning barcha hududlarida allaqachon mavjud.
Bizning mijozlarimiz orasida “Evos”, “Perfetto”, “La Esmeralda”, Olot Somsa brendlari bor. Shuningdek, fudtraklarimiz qo‘shni davlatlarga: Qirg‘iziston, Tojikiston, Qozog‘istonga eksport qilinmoqda. Joriy yil oxiriga qadar uzoq xorij — Turkiya, BAA va turizm yaxshi rivojlangan boshqa mamlakatlarga chiqishni rejalashtirganmiz. Biz ushbu mamlakatlarda “Baaztrucks' avtosalonlarini ochmoqchimiz.
Ishlab chiqarish qanday yo‘lga qo‘yildi?
Biz hozirda fudtraklarning 6 ta modelini taklif qilamiz, biz ularni oddiygina T1, T2 va hokazo deb nomlaganmiz. Modellar bizning texnologlarimiz tomonidan ishlab chiqiladi va keyinchalik alohida xodimlar sifat nazorati va chiqarish tezligini nazorat qiladi. Har bir modelning ichki qismi ish stolidan shiftgacha zanglamaydigan po‘latdan yasalgan. Ishlab chiqarish uchun materiallarni asosan uch davlatdan — Rossiya, Xitoy va Erondan import qilamiz. Alohida ofisda bizda dizaynerlar bor, ularning eskizlari bo‘yicha biz tashqi qoplamani tayyorlaymiz.
Shuningdek, biz uskunalarning ulgurji savdosi bilan shug‘ullanuvchilar bilan hamkorlik qilamiz, ulardan mijozlarimiz o‘zlariga kerak bo‘lgan hamma narsani sotib olishlari mumkin va biz o‘rnatishda yordam beramiz. Hamkorlarimizdan biri Turkiya va Xitoydan yuqori sifatli uskunalar olib keladigan “Kitmach” kompaniyasidir.
Biz uzunligi 2 metrdan 8 metrgacha va kengligi 2 metrgacha bo‘lgan fudtraklarni ishlab chiqaramiz. Biz fudtraklarning maqsadi, zarur jihozlar va unda ishlaydigan xodimlar soniga qarab har bir mijoz uchun individual loyiha ishlab chiqamiz. Standartga ko‘ra, har bir xodimga ishlash uchun 2 kvadrat metr kerak bo‘ladi, shuning uchun bitta furgonga 8 kishigacha sig‘ishi mumkin.
Har bir furgon shunday ishlab chiqilganki, uni harakatlantirish uchun yengil avtomobil yetarli. O‘g‘irlikdan himoya qilish uchun biz GPS tizimini o‘rnatamiz, shunda egasi oziq-ovqat yuk mashinasining joylashuvini mobil ilova orqali kuzatishi mumkin.
Ammo furgonni o‘g‘irlash oson emas: uning pastki qismida to‘rtta maxsus oyoqcha o‘rnatilgan bo‘lib, u ularning ustida turadi. Va oyoqchalarni ko‘tarish va fudtraklarni joyidan ko‘chirish uchun kalit kerak bo‘ladi.
Fudtrakning narxi $3,5 mingdan $20 minggacha farqlanishi mumkin. Bu xarajatlarning 80% faqat materiallar narxidir. Buyurtmani berilgandan so‘ng, mijoz o‘tkazma yo‘li bilan 50% oldindan to‘lovni amalga oshirishi va tovarni olgandan so‘ng qolgan mablag‘ni to‘lashi mumkin.
Har bir fudtrakga bir yil kafolat beriladi, ammo butun ish vaqti davomida bizning hech bir mijozimizga xizmat ko‘rsatish yordamimiz kerak bo‘lmagan. Chunki biz boshidanoq sifatli mahsulot ishlab chiqarishni maqsad qilganmiz.
Mening biznesimdagi eng muhim jihat bu — vaqt. Fudtrak ishlab chiqarish jarayonida qancha uzoq qolib ketsa, shunchalik ko‘p zarar keltiradi. Bu ba’zi uskunalar ishlamay qolsa yoki model biz kutgandek bo‘lmasa sodir bo‘ladi. Bu, ehtimol, bizning asosiy qiyinchiligimizdir. Shuning uchun biz belgilangan rejani bajarish uchun qo‘limizdan kelganicha harakat qilamiz — bitta furgon ishlab chiqarish uchun rejaga ko‘ra 14 kun sarflanadi.
Hozir zavodda 20 kishi ishlaydi, ularning har biri muayyan vazifani bajaradi. Ishlab chiqarishda asosiy narsa bir kishining hamma ishni bajarishiga yo‘l qo‘ymaslikdir. Har bir qism alohida mutaxassis tomonidan o‘rnatilishi kerak.
Barcha xodimlarimiz maxsus tayyorgarlikdan o‘tadi. Har bir liniya uchun biz uchinchi shaxsni — yordamchini ishga olamiz, u ish jarayonida kerakli bilimlarni oladi va ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Asosan, hozirda buyurtmalar tushishiga qarab furgonlar chiqaramiz, shuning uchun fudtraklar zavodda saqlanmaydi va darhol egalariga yuboriladi. Bizning minimum — oyiga 10 ta fudtrak chiqarish. Agar bunday hajm uchun buyurtmalar olmasak, muammo marketingda deb o‘ylayman.
Furgonlardan qanday foydalanish mumkin?
Agar kuzovlarning faqat 6 turi mavjud bo‘lsa, unda ularning ta’minoti biznes yo‘nalishiga qarab bir-biridan farq qilishi mumkin. Avvalo, mijoz bizga taklif qiladigan loyihani ko‘rib chiqamiz. Misol uchun, agar siz pitsa sotmoqchi bo‘lsangiz, fudtrakning ichki qismi shunga mos bo‘ladi: biz pechka, havo tortuvchi, muzlatgich, rakovina va boshqa kerakli jihozlar uchun joy tayyorlaymiz. Faqat uni sotib olish va o‘rnatish qoladi, biz bunga ham yordam beramiz.
Umumiy ovqatlanish sohasi haqida alohida gapiradigan bo‘lsak. Bizga biznesni tushunmaydigan mijozlar murojaat qilgan holatlar bo‘lgan. Ba’zi odamlar, masalan, o‘z farzandlariga shaxsiy biznesini ochish uchun pul ajratishni xohlashadi. Bunday hollarda biz korxonani noldan boshlab rivojlantirishga yordam beramiz, deyarli “kalitli biznes” qilib beramiz.
Bizning oshpazlarimiz menyu tuzishadi, biz xodimlarni o‘qitamiz va biz bir oy davomida biznesning borishini to‘liq nazorat qilamiz. Bunday xizmatning narxi yo‘nalishga bog‘liq: hot-doglar sotishni yo‘lga qo‘yish, albatta, masalan, pitsanikidan arzonroqqa tushadi. Bunday biznes ko‘pi bilan olti oy ichida o‘zini qoplaydi, lekin ikki-uch oy ichida qoplashi ham mumkin. Biz buni o‘z tajribamizda ham, mijozlarimiz misolida ham kuzatdik.
Furgonlar asosan qahva, fast-fud yoki pitsa sotish uchun qo‘llanildi, ammo boshqa qiziqarli foydalanish usullari ham mavjud. Biz telefon aksessuarlari do‘konlari, kitob do‘konlari, ko‘chma ofislar, ko‘chma uylar va hatto sartaroshxonalar uchun furgonlar yasadik. Ammo, ehtimol, bu vaqt davomidagi eng noodatiy keys — bu g‘ildiraklardagi sauna bo‘ldi. Mamlakatning biron bir joyida dam olayotganda uni ijaraga olish uchun buyurtma berish mumkin. Bunday biznesni ochish taxminan $15 000 ga tushadi.
Fotо: instagram.com/baaztrucks
Fudtrakda shaxsiy biznesni ochish uchun minimal byudjet — $5000. Buning uchun biz ichida ikki kishi ishlay oladigan ichimliklar sotish uchun mo‘ljallangan $3500 lik kichik furgon taklif qilamiz.
Sotib olgach, egasiga fudtrakning “Baaztrucks” tomonidan ishlab chiqarilganligi to‘g‘risida guvohnoma beriladi va u “budka” sifatida ro‘yxatga olinadi. Uni savdo markazlari yoki uylar yaqinida ishlatishni boshlash uchun yer ijarasi shartnomasini tuzish kerak bo‘ladi.
Furgondan foydalanish franshizani yo‘lga qo‘yish uchun juda qulay. Shaharning turli qismlarida bir vaqtning o‘zida bir nechta savdo nuqtalarini ochib, brend taniqliligini oshirish mumkin.
Fudtraklarning foydali tomoni ularning harakatchanligida: agar yaxshi joy tanlay olmagan bo‘lsangiz va savdo bo‘lmasa, furgonni har doim yangi joyga ko‘chirish mumkin. Joyni tanlashning muhim mezonlari odamlar oqimi va yaxshi manzaradir. Masalan, bunday joylar uylar yaqini yoki hiyobonlar bo‘lishi mumkin.
Agar mijoz biznesni yopishga qaror qilsa, biz furgonni qayta sotish yoki ijarachi topishga ham yordam beramiz. Oyiga fudtrak ijarasi uchun minimal narx — $500 ni tashkil etadi, narxi uning modeli va hajmiga bog‘liq.
Bozor qanday rivojlanadi? Talab va raqobat
Men ishlab chiqarishni endi yo‘lga qo‘yganimda, fudtraklarga talab allaqachon yuqori edi, karantindan keyin u oshdi. Biroq, hozir bu biz kutgandek emas. Buning sabablarini o‘rganyapmiz. Menimcha, asosiy muammo shundaki, mamlakatimizda oziq-ovqat tashuvchi mashinalar uchun maxsus maydonchalar hozircha yo‘q, odamlar dam olishga boradigan o‘rmonlar va dengizlar yo‘q.
Furgonlar uchun, birinchi navbatda, o‘ziga xos atmosfera kerak, hozir buni yaratish vazifasi oldimizda turibdi. Fudtraklarni sotish shunchaki “budka” sotish degani emas. Biz emotsiyalar taqdim etamiz. Misol uchun, kafe va restoranlarda ko‘plab oshpazlar ishlaydi, lekin o‘z oshxonasini orzu qiladi, lekin hamma ham restoran ochish imkoniyatiga ega emas. Biz fudtrak yordamida bu orzuni amalga oshirish imkoniyatini beramiz.
O‘rtacha talab oyiga 10−15 furgon, lekin biz ularni emotsiylar orqali ham sotamiz, odamlar bizga fudtrak sotib olish uchun kelmaydi. Avvaliga bizning mijozimiz shunchaki qiziquvchan inson bo‘lib, biz keyin unga g‘oya taklif qilamiz, tovar va savdo nuqtasini tanlashda yordam beramiz va biz uning biznesini birgalikda rivojlantirishni boshlaymiz. Shundan so‘nggina mijozlarimizning yarmi fudtrak sotib olgan.
Mintaqamizdagi eng yaqin yirik ishlab chiqaruvchi Rossiyada. Ammo bozor nisbatan erkin bo‘lishiga qaramay, ba’zi kamchiliklar mavjud. O‘zbekistonda ham, qo‘shni davlatlarda ham furgon biznesi qanday ishlashini tushunish darajasi oshishi kerak.
Sayohatimiz boshida, karantin davrida O‘zbekistonda fudtraklar bozorida ishlab chiqaruvchilar yo‘q edi, biz birinchi bo‘ldik. Ammo hozir bizda bitta to‘g‘ridan-to‘g‘ri raqobatchi bor. Shunga qaramay, biz o‘z pozitsiyalarimizni qanday saqlab qolishni bilamiz va bozor o‘zgarishlariga muvofiq holda strategiyamizni doimiy ravishda takomillashtirib boramiz.
Agar siz qanday qilib yaxshi sotish mumkinligini bilsangiz, bozorga kirish va muvaffaqiyatli tarzda rivojlanish nisbatan oson. Ammo, nazarimda, yirik kompaniyalar, masalan, Rossiya kompaniyalari O‘zbekistondagi sotuvdan manfaatdor emas, chunki bu yerdagi talab ularning kutilmalariga javob bermaydi, qolaversa, ularning narx siyosati ham aholimiz ehtiyojlarini qondirmaydi. Masalan, Rossiyada ishlab chiqarilgan furgonning narxi taxminan $40 mingni tashkil etadi. Bu pulga o‘zbekistonlik mijozlar to‘laqonli kafe ochishni afzal ko‘rishadi. Bu Rossiya kompaniyalari bilan solishtirganda bizning raqobatdagi ustunligimizdir: mahsulotimiz sifat jihatidan kam emas, lekin narx darajasi ancha arzon.
Bizning yagona muammomiz shundaki, odamlar fudtraklar nima ekanligini hali ham to‘liq tushunishmaydi. Ko‘pchilik uchun bu shunchaki “budka” va uning sifati ular uchun muhim emas. Shuning uchun, qo‘lbola materiallardan foydalanadigan va kerakli issiqlik izolatsiyasini hamda boshqa muhim xususiyatlarni ta’minlab bermaydigan ko‘plab “ishbilarmonlar” mavjud. Va odamlar bundagi farqni ko‘rishmaydi.
Xuddi shu sababga ko‘ra, ko‘pchilik firibgarlarning qurboniga aylanishadi. Rossiyada narxi $25 ming turadigan furgonlarni “Baaztrucks” $12 ming evaziga taklif qiladi, “OLX"da esa $2000 deb yozilgan e’lonlarni topishingiz mumkin. Bunday narxlarga uchib, mahsulotni yaxshi tushunmasdan, mijozlar shu pulni firibgarlarga o‘tkazishadi. Afsuski, hozir bunday holatlar ko‘p uchraydi.
Biz bilan xaridorlar buyurtma berish va to‘lovni amalga oshirishdan oldin zavodga kelib, ishlab chiqarish va tovarlar bilan tanishishlari mumkin. Bundan tashqari, Sergeli tumanida avtosalonimiz ochilishga tayyorlanmoqda, u yerda furgon sotib olish imkoniyati mavjud. Unda barcha 6 ta model mavjud. Bu mijozlar tovarlar bilan jonli ravishda tanishishlari va internetda aldanib qolmasliklari uchun qilindi.
Baaztrucks qanday rivojlanadi?
Biz allaqachon uzoq muddatli rivojlanish strategiyasini ishlab chiqqanmiz va faoliyatimizda katta o‘zgarishlarni amalga oshirmoqdamiz, ammo qanday o‘zgarishlar ekanligini hozircha ayta olmayman. Tez orada ijtimoiy tarmoqlarimizda e’lon qilamiz.
Endi bizning asosiy maqsadimiz foyda olish emas, balki savdo hajmini oshirish. Mening tasavvurimga ko‘ra, 5 yil ichida “Baaztrucks” fudtraklarini shaharning hamma joyida ko‘rish mumkin bo‘ladi. Bunga e’tibor qaratib, furgonlarga narxlarni belgilab oldik. Bugungi kunda daromadlarning 80%i materiallar narxini qoplay oladi, qolganini marketingga sarflaymiz.
Mamlakatimizda har bir kafeda o‘zining fudtraki bo‘lishini ta’minlashga intilamiz, furgonlar yordamida savdo ko‘chalari paydo bo‘ladi, ular qatoriga xorijda, masalan, Xitoyda, ochiq osmon ostidagi kinoteatrlar va hokazolar kiradi.
Umuman olganda, biz O‘zbekistonda “g‘ildirakli biznes” madaniyatini ommalashtirmoqchimiz. Shuningdek, zavodni kengaytirish, furgonlarni BAA, AQSh va boshqa mamlakatlarga eksport qilishni yo‘lga qo‘yish rejalashtirilgan.
