“Spot” auditor, “Yaran Consulting” buxgalterlik kompaniyasi hammuassisi Yevgeniya Son bilan birgalikda biznesni ro‘yxatdan o‘tkazish va yuritish bo‘yicha maqolalar ketma-ketligini davom ettiradi.
Avvalroq quyidagilar ko‘rib chiqilgandi:
- O‘zbekistonda biznesni qanday ro‘yxatdan o‘tkazish mumkin? Yetti bosqich;
- Qaysi biri yaxshiroq: YATT, MChJ yoki o‘z-o‘zini band qilish? Farqlar, afzalliklar va kamchiliklar;
- O‘zbekistonda yakka tartibdagi tadbirkor qanday soliqlarni to‘laydi? To‘liq qo‘llanma;
- Qo‘llanma: kompaniyaning boshlang‘ich kapitalini qanday hisoblash kerak?
- Mahsulot yoki xizmat tannarxini hisoblashdagi asosiy 5 xato.
Ushbu maqolada Yevgeniya Son kompaniyaning foydasini to‘g‘ri hisoblash uchun zarur bo‘lgan beshta qadam haqida ma’lumot beradi.
Yevgeniya Son,
auditor, “Yaran Consulting” buxgalterlik kompaniyasi hammuassisi.
Ko‘pincha biznes egasi o‘z biznesining qancha daromad keltirishi haqida taxminiy tasavvurga ega. Bu pul doim bor, demak ishlar yaxshi ketmoqda, degan aldamchi taassurot tufayli sodir bo‘ladi.
Masalan, uy oldidagi kichik do‘konni olaylik. Uning kunlik daromadi 20 mln so‘m, ya’ni oyiga 600 mln so‘m. Shu bilan birga, o‘rtacha marja darajasi 20%ni tashkil etadi, ya’ni tushum va mahsulot tannarxi (yalpi foyda) o‘rtasidagi farq — 120 mln so‘m.
Soliqlar, ijara va ish haqi, savdo uskunalari amortizatsiyasi va boshqa xarajatlar oyiga 110 mln so‘mni tashkil etadi. Shunday qilib, sof foyda bor-yo‘g‘i 10 mln so‘mni tashkil etadi.
Bu daromad darajasi tadbirkor uchun jozibador bo‘lmaydi va shunga ko‘ra, u vaziyatni o‘zgartirishni xohlaydi. Biroq kassaga har kuni 20 mln so‘m tushishi tufayli do‘kon yaxshi daromad keltiradi, degan illyuziya paydo bo‘ladi.
Do‘kon egasi esa hech narsani o‘zgartirmagan holda sekin-asta o‘z shaxsiy ehtiyojlari uchun 10 mln so‘mdan ancha ko‘p mablag‘ni aylanmadan ola boshlaydi.
Vaqt o‘tishi bilan bu holat bir necha sabablarga ko‘ra do‘konning xonavayron bo‘lishiga olib keladi:
- pulning chiqib ketishi tufayli do‘konda tovarlar assortimentini saqlab qolib bo‘lmayapti;
- egasi uyga olib boradigan pulni 1−2 haftadan keyin yana biznesga sarmoya qilishi kerak.
Kuni kelib har bir tadbirkor o‘ziga savol beradi: men qancha ishlayman va pulim qayerda?
Foydani qanday hisoblash mumkin?
Foydani to‘g‘ri hisoblash uchun sizga oddiy besh qadam kerak bo‘ladi:
1. Hisob-kitob davrini aniqlash
Bu odatda bir oy yoki chorak, lekin ayrim hollarda bir hafta yoki 10 kun ham bo‘lishi mumkin. Ya’ni, bu davr uchun mulkdor barcha daromadlar va xarajatlarni hisobga oladi.
2. Biznesning daromadlari va xarajatlariga nima tegishli ekanligini aniqlash
Masalan, qarzga tovar sotish daromadga kiritiladimi? Bir tomondan, tovar sotiladi, xaridor bor va bir hafta ichida pulni qaytarishga va’da beradi. Boshqa tomondan, tovarlar omborda va do‘konda yo‘q va pul kelishiga kafolat ham yo‘q.
Yoki tijorat uskunalarini sotib olish xarajatga kiritiladimi: muzlatkichlar, vitrinalar va hokazo. Pul sarflangan va bu xarajatlarni qoplash kerak. Biroq, agar uskunaning narxini darhol xarajatlarga qo‘shsangiz, bir oy juda zararli, keyingisi esa juda daromadli bo‘ladi, bu to‘g‘ri emas.
3. Foyda va pulning mavjudligi tushunchalarini ajratish
Kassada pulning mavjudligi do‘kon foydasining hajmi haqida tasavvurni bermaydi.
Misol uchun, mulkdor chegirmali mahsulot topdi, lekin katta miqdorda sotib olish sharti bilan. Kassada pul qolmaydi, lekin tovarni sotish orqali pul ishlash mumkin bo‘ladi. Bu holda do‘kon zararga ishlamaydi.
Yoki, aksincha, agar do‘kon egasi chegirmalar e’lon qilsa va tovarlarni minimal ustama narx bilan sotsa, u holda kassadagi pul miqdori ortadi, lekin foyda minimal bo’ladi yoki umuman bo’lmaydi.
4. Marjinal daromadning minimal darajasini aniqlash
Marjinal daromad — bu mahsulot narxi va uning tannarxi o‘rtasidagi farq, bunda ijara yoki buxgalterning ish haqi kabi doimiy xarajatlar hisobga olinmaydi.
Chakana savdo do‘konida juda ko‘p miqdordagi mahsulotlar mavjud va ularning har birining ustama narxi har xil. Misol uchun, non uchun bu minimal, dengiz mahsulotlari uchun esa ancha yuqori. Ammo dengiz mahsulotlariga qaraganda ko‘proq non sotib olinadi.
Ya’ni, umuman olganda, doim marjinallikning o‘rtacha darajasi mavjud.
Mulkdor daromad va xarajatlarni hisoblashni boshlaganda, u o‘z biznesi uchun qaysi daraja maqbul bo‘lishini aniqlay oladi.
5. Moliyaviy natijalarni doimiy ravishda kuzatib borish
Amaliyotdan: tadbirkor daromadlar va xarajatlarning to‘g‘ri hisobini yuritish, moliyaviy ko‘rsatkichlarni tahlil qilishni boshlashi bilanoq, biznesga yondashuv ham darhol o‘zgaradi.
Ya’ni, do‘kon egasi narxlarni belgilash, xarajatlarni optimallashtirish, tovarlarni hisobga olish tizimini joriy etish, omborxona ustida ishlay boshlaydi.
Keyingi qadam pul oqimi bilan ishlashni boshlash, naqd pul bo‘shlig‘ining oldini olishdir.
Biznes — bu tirik organizm, u statik emas, tashqi va ichki sharoitlar doimo o‘zgarib boradi. Shunga ko‘ra, moliyaviy ko‘rsatkichlar ham doimo o‘zgarib boradi.
Rahbarning asosiy vazifalaridan biri ishonchli moliyaviy ko‘rsatkichlar asosida to‘g‘ri qaror qabul qilishdir.
