O‘zbekistonda fintex-superappini ishga tushirish, AQShda HR platformasini yaratish, “YOTA” kompaniyasini boshqarish, telekommunikatsiya mahsulotlarining global tarmog‘ini ilgari surish — Vladimir Dobrinin doimo texnologiya, marketing va kommunikatsiyalar tutashgan loyihalarga qiziqib kelgan.
U noldan boshlab telekom startaplarini yo‘lga qo‘yishga muvaffaq bo‘ldi va kamida 13ta mamlakatda sanoat rivojiga poydevor yaratdi.
2020-yilda tadbirkor O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga pul tikdi. Shu tariqa, “Humans” ekotizimi paydo bo‘ldi. “Spot” tadbirkor bilan superapp yaratish, raqobat, negativlik va IPO rejalari haqida maqola tayyorlagandi.
“Humans” asoschisi va rahbari yangi bozorlarni o‘rganishda davom etmoqda va kompaniya ofislari butun dunyo bo‘ylab — Varshavadan Toshkentgacha tarqalgan. Sayohatlar davomida o‘qish uchun ko‘p vaqt bo‘lmaydi, shuning uchun ham Dobrinin kitob tanlashda diqqat bilan yondashadi.
“Men kitoblarning elektron versiyasini afzal ko‘raman. Smartfonimga bir nechta kitoblarni yuklab olganman. O‘zim bilan og‘ir jildlarni olib yurishdan foyda yo‘q — yengil sayohat qilaman. Bu mantiqan va ekologik jihatdan qulay”, — deydi Vladimir.
“Bir oyda bir yoki ikkita kitob o‘qishga harakat qilaman — ko‘pincha vaqtim bo‘lmaydi. Shu bilan birga, nobadiiy adabiyotga ham murojaat qilaman — klassik asarlar ba’zan biznesdagi qiyin dilemmalarni hal qilishga va odamlarning motivlarini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. O‘zimni o‘qishga majburlamayman va kun tartibimga „50 sahifa o‘qish“ vazifasini qo‘shmayman. Asosiysi, kitob har doim qo‘lingizda va vaqt ham topiladi”, — ta’kidlaydi u.
Vladimir o‘zining har qanday faunderning turbulentlikka moslashishiga va hatto eng qiyin biznes dilemmalariga yechim topishida yordam bera oladigan sevimli kitoblarini “Spot” bilan bo‘lishdi.
“Bu ishlamaydi. Asoschisi tomonidan so‘zlab berilgan Netflixning yaratilish tarixi”, Mark Rendolf
“Netflix"ning muvaffaqiyatga erishish yo‘lini oddiy deb atash mumkin emas va bu nafaqat kitobning nomi, balki uning boblari bilan ham ochib berilgan: “Falokat”, “Men o‘zimga ishonchni yo‘qotyapman”, “Kamarlarni mahkamlagan holda” — bu his-tuyg‘ularni biznesini endi boshlagan har bir kishi juda yaxshi tushunadi.
Randolf quruq “muvaffaqiyatli muvaffaqiyat” darajasiga tushmasdan, qiymati $200 mlrdga yaqin bo‘lgan kompaniyaning muvaffaqiyat tarixini aytib berishga erishgan.
Ammo, shu bilan birga, muallif ranglarni bo‘rttirib yoki oshirib ko‘rsatishga harakat qilmaydi. Nima uchun? “Netflix” hikoyalari shundoq ham yetarli dramaga ega edi. Avvaliga hech kim sizning fikringizga ishonmaydi va uni mutlaqo kulgili deb biladi, undan keyin, bozorni raqobatchilar bosadi va har kuni omon qolish uchun kurash bo‘ladi.
Bugungi kunda bunga ishonish qiyin, lekin “Netflix” ko‘p jihatdan o‘z vaqtidan oldinda edi — foydalanuvchilarning obuna striming xizmatidagi kontent uchun pul to‘lashga odatlanishlari uchun bir necha yil kerak bo‘ldi.
“Humans"da yangi odatlarni rivojlantirish ustida ham ishlayapmiz — O‘zbekistonda fintex sanoati endigina jadal rivojlanmoqda, mahalliy bozor realligida superapp modeli eksperimental va innovatsion hisoblanadi. Shu sabab ham Randolf kechinmalarini tushunaman va o‘sish bosqichidagi barcha startap asoschilariga kitobni tavsiya qilaman.
“O‘rmon qiroli”, Mishel Turnye
Bunda ikkinchi jahon urushi davridagi fransuz kollaboratsionisti Avel Tiffoj hikoya qilinadi. Aqldan ozgan “missiya” tomonidan asirlangan va ko‘r bo‘lgan bosh qahramon ketma-ket ravishda axloqiy yo‘nalishni yo‘qotadi — bularning barchasi tizimdagi ahamiyatsiz vint emas, balki tarix va taqdirlarni hal qiluvchi kabi his qilish uchun sodir etiladi.
Roman, ayniqsa, arzimagan bo‘lsa ham, kuch-qudrat ato etilganda, insonga tanlov qilish qanchalik qiyinligini yana bir bor eslatib turadi.
“O‘rmon qiroli"ni har bir rahbar o‘qishi kerak. Bu bizni muayyan qarorlar qabul qilishga nima majbur qilishi, qanday motivlar va ular qanday oqibatlarga olib kelishi haqida yana bir bor o‘ylab ko‘rishga undaydi. Turnyening jimjimador yozish uslubini ta’kidlamasdan ilojim yo‘q — bosh qahramon olamiga sho‘ng‘ish qiyin, ammo undan o‘zingizni olib chiqa olmaysiz.
“Umumiy xatoliklar kitobi”, Jon Lloyd, Jon Mitchinson
“Umumiy yanglishliklar kitobi” faqat bir qarashda do‘stlar bilan suhbatda ko‘rsatish uchun qiziqarli faktlar to‘plamiga o‘xshaydi. Biroq, bu ensiklopediya emas — mualliflar biz javobini bilamiz deb o‘ylantiradigan oddiy savollarni to‘plashgan.
Ammo har bir yangi bobda siz o‘zingizning johillik ko‘lamingizni tushunasiz va bu ilhomlantiradi. Siz o‘zingizning “ojiz nuqtalaringizni” ko‘proq seza boshlaysiz va umumiy e’tiqodlarni shubha ostiga qo‘yasiz.
“1984”, Jorj Oruell
“Molxona” muvaffaqiyatidan so‘ng, Oruell “Yevropadagi so‘nggi odam” antiutopik asarini oldi (dastlab “1984"ni shunday nomlamoqchi bo‘lgan). 40-yillarda ingliz yozuvchisiga Cherchill, Ruzvelt va Stalinlar dunyoni bo‘lish rejasini tuzayotgandek tuyulardi. Tarixiy kontekst Oruell romanida tasvirlagan koinot — hamma narsa unda ko‘ringani kabi bo‘lmaydigan to‘liq kuzatuv va nazorat dunyosini shakllantirdi.
Katta og‘a, fikr politsiyasi, yangi nutq — bu tushunchalar hali ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Ehtimol, so‘nggi 70 yil ichida romanni o‘qigan har bir kishi beixtiyor kitobdagi voqealarni o‘sha davrdagi voqelik bilan bog‘lab, o‘xshashliklarni payqamay qolmagan.
Ishonchim komilki, antiutopiyani hamma, ayniqsa menejerlar o‘qishi kerak — u hushyor qiladi va tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi. Shuningdek, asar vazifalarni topshirish va ba’zan nazoratni qo‘yib yuborish qanchalik muhimligini eslatib turadi, aks holda kompaniya “1984"dagi totolitar davlatning bosh direktori “Katta og‘a” obrazidagi miniatyuraga aylanadi.
“Atirgul ismi” hoshiyalaridagi eslatmalar" Umberto Eko
“Atirgul ismi” kitobi izidan nashr etilgan mazkur izohlar kitobi postmodern romanni yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Umberto Eko syujet ustida qanday ishlagani, asarni qanday tuzgani, nega o‘rta asrlarni voqealar markazi sifatida tanlagani va nima uchun detektiv hikoyani olgani (spoyler — “metafizik dahshat” tuyg‘usini yaxshiroq yetkazish uchun) haqida gapirib beradi.
“Atirgul ismi"ga ajoyib ilova nafaqat asl romanni yaxshiroq tushunishga yordam beradi, balki Ekoning o‘zi — mantiqiy zanjirlarni qanday qurishi, qanday falsafiy tushunchalarga tayanishi, nimaga ishonishi va nimani shubha ostiga qo‘yishi haqida fikr yuritadi.
Asarda yozuvchi va muallif o‘rtasidagi dinamika mavzusidagi mulohazalar tasvirlangan — ular o‘rtasidagi munosabatlar kompaniya va iste’molchi o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir — b2c'ga o‘xshaydi. Va Eko o‘yin-kulgi va sifat o‘rtasidagi bog‘liqlik haqida gapiradi — ommaviy mahsulot sifatli bo‘lishi mumkinmi? Agar dastur millionlab odamlar tomonidan yuklab olinsa, lekin keyin voz kechilsa, uni muvaffaqiyat deb atash qiyin. Ammo ma’lum bir muammoni hal qilish uchun unga qayta-qayta qaytsalar, siz maqsadingizga erishgan bo‘lasiz.
“Frikonomika. Bezori iqtisodchi va jasur jurnalist dunyodagi hamma narsaning yashirin sabablarini o‘rganishmoqda” Stiven J. Dubner, Stiven Levitt
“Frikonomika” iqtisod darsligidan ko‘ra “Umumiy xatoliklar kitobi” bilan ko‘proq o‘xshashlikka ega. Mualliflar ushbu sohaga hech qanday aloqasi bo‘lmagan masalalarda “iqtisodiy iz"ni o‘rganishadi. Masalan, Ku-kluks-klan va rieltorlar o‘rtasida qanday o‘xshashlik bor? Klikbeyt savol aslida bozor va reputatsiyaning qanday ishlashi haqida chuqur fikr yuritishni yashiradi.
“Frikonomika” sizni aniq bo‘lmagan munosabatlarni ko‘rishni o‘rgatadi. Mualliflar biznesda har bir kichik narsa muhim ekanligini eslatib turadi. Jonli til, ixchamlik, boy o‘ziga xoslik — kitob bir nafasda o‘qiladi.
Asarni tadbirkor va atrofdagi dunyoni biroz yaxshiroq tushunishni va narsalar mohiyatiga chuqurroq kirib borishni istagan har bir kishi uchun o‘qish foydalidir.
“Bozor boshqaruvi: iste’molchidan marketing” Rojer Best
Talabga ega bo‘lgan mahsulotlarni yaratishga intilayotgan va o‘z noto‘g‘ri tushunchalari tuzog‘iga tushib qolishni istamaydigan har bir tadbirkor uchun qo‘l ostidagi kitob hisoblanadi. Rojer Best kitobda bitta g‘oyani ilgari suradi — biznes muammoni topadigan yechimni yaratmaydi. Aksincha, foydalanuvchining ehtiyojlari, istaklari va odatlaridan kelib chiqib harakat qilish zarur. Kitobda — ijtimoiy tarmoqlarda kompaniya haqidagi salbiy sharhlar bilan qanday kurashish, kraudsorsing va qiruvchi-brendlarning ishlashi haqida marketing keyslari va chellenjlar jamlangan.
Best yosh va tajribasiz mutaxassislar uchun atamalar, o‘lchovlar va mexanika bilan tanishtiruvchi marketing darsligini yozgan, ammo hatto tajribali menejer ham “iste'molchidan marketing"dan juda ko‘p foydali narsalarni o‘rganishi mumkin. Masalan, muallif mahsulot “asirlari” — turli sabablarga ko‘ra raqobatchiga o‘tmaydigan norozi foydalanuvchilar haqida gapiradi.
Yangi formatdagi raqamli banklarni “chellenjerlar” deb atashlari bejiz emas — ular o‘z iste’molchilarini “asir” qilib, yillar davomida o‘zgarmagan raqobatchilarning kuchini sinab ko‘rishadi. Fintexda foydalanuvchiga juda kam erkinlikka ega bo‘lgan sohada tanlash huquqini berish uchun eski mahsulotlar va o‘rnatmalarga qarshi kurashamiz.
“O‘lik jonlar”, Nikolay Gogol
Bu kitob menga yo‘l-yo‘riq ko‘rsatib, shubha va ma’no izlash lahzalarida nima muhimligini eslatadi va bu boqiy klassikaning qudrati — o‘tgan davrlar romanlaridagi kechinmalar va saboqlar bugungi voqelikka osongina ko‘chiriladi. “O‘lik jonlar” realizm va ramziylikni o‘zida mujassam etgan, o‘z davridan qat’i nazar, Rossiya aholisining xarakteri va munosabatini aniq tasvirlab bergan.
Bosh qahramon: ayyor tadbirkor Chichikov axloqiy biznes bilan shug‘ullanmaydi: u yer egalaridan taftish ma’lumotlariga ko‘ra tirik deb hisoblan o‘lik dehqonlarni oladi. Bu foyda beruvchi murakkab sxema, ammo qanday qiymatda? Ruhlarni sotib olish va garovga qo‘yish mumkinmi?
Tadbirkorlik drayvi va ambitsiyalari mahluqlarni yaratishi mumkin. Gogolning boshqa asarlari singari roman bir o‘lchovli emas — u ziddiyatlar, sirlar, tasavvuf va metaforalarga to‘la bo‘lib, hozirgacha ular haqida bahsli munozaralar mavjud. Shuning uchun, “O‘lik jonlar"ni yangi nyuans va ma’nolarni topish uchun qayta o‘qish zavq bag‘ishlaydi.
“Antimo‘rtlik. Xaosdan qanday foyda olish mumkin”, Nassim Taleb
2000-yillarning boshlarida Nassim Taleb “qora oqqushlar” g‘oyasi — to‘satdan odatiy jarayonni buzadigan, oldindan aytib bo‘lmaydigan hodisalarni ommalashtirdi. Vaqt o‘tishi bilan biz cheksiz “qora oqqushlar” davrida yashayotganimiz ma’lum bo‘ldi va yangi voqelikka moslashish vaqti keldi.
Antimo‘rtlik — taqdirning yana bir zarbasini olishga tayyorlik — bozorning qulashi, pandemiya yoki global miqyosdagi harbiy mojaro hisoblanadi.
Taleb turbulentlik davrida kompaniyaning barqaror bo‘lishiga yordam beradigan taktikalarni ketma-ketlikda tahlil qiladi. Larzalarga tezda javob berish va ularda afzalliklarni topish qobiliyati mo‘rtlikka qarshi kurashning asosiy tamoyilidir. Bu global falokatlardan foyda olish bilan bog‘liq emas, aksincha, biznes faunderi zavqlanishni o‘rganishi kerak bo‘lgan bozor “roller coaster"i haqida. Taleb aytganidek, yaqinlashib kelayotgan o‘limning eng yaxshi bashoratchisi judayam barqaror yurak ritmidir.
