Markaziy bank aholiga iste’mol, ipoteka va avtokreditlar berish bo‘yicha talablarni kuchaytirishni rejalashtirmoqda. Bu haqda regulyator vakillari 4-yanvar kuni jurnalist va blogerlar bilan uchrashuvda ma’lum qildi, deya xabar bermoqda “Spot” muxbiri.
Markaziy bankning kredit tashkilotlari faoliyatini tartibga solish metodologiyasi departamenti boshlig‘i Sanjar Nosirov aholining qarz yuki ko‘rsatkichi joriy etilishini ma’lum qildi. Ushbu daraja o‘rtacha kredit to‘lovlarining qarz oluvchining o‘rtacha oylik daromadi nisbatiga ko‘ra hisoblanadi.
2024-yilning 1-iyulidan boshlab qarz yuki ko‘rsatkichini 60% etib belgilab, 2025-yildan esa 50%ga kamaytirish taklif qilinmoqda.
Markaziy bank ushbu parametr jismoniy shaxslarni mikrokreditlashda qo‘llanilib kelinayotganini ta’kidladi. Shunday qilib, mikroqarzlar berish qarz oluvchi daromadining yarmi bilan cheklangan.
Bundan tashqari, ushbu yangilik aholi daromadlarini soyadan chiqarish, norasmiy manbalarni baholash, shuningdek, tijorat banklarini mas’uliyatli kreditlash (responsible lending) sari undash imkonini beradi.
O‘rtacha oylik daromad so‘nggi 6 oydagi ko‘rsatkichlarni hisobga oladi:
- ish haqi;
- pensiya to‘lovlari va jamg‘arma hisobvarag‘iga badallar;
- bank hisobvarag‘iga olingan daromadlar;
- to‘langan soliqlar;
- foizlar, dividendlar va ijara to‘lovlari.
Bundan tashqari, agar kreditni to‘lash muddati 36 oydan oshsa, u holda o‘rtacha oylik daromad xuddi shu davr uchun hisoblanadi.
Ipoteka kreditlarini berishda Markaziy bank kredit muddatini 120 oy (10 yil) qilib belgilashni rejalashtirmoqda.
Shu bilan birga, yangi talablar banklar kredit portfelining atigi 85%iga ta’sir ko‘rsatadi. Kredit tashkilotlari kredit to‘lovlari qarz oluvchining o‘rtacha oylik daromadining yarmidan oshmasligi to‘g‘risidagi talabga rioya qilmasdan, qolgan 15% hajmni o‘z xohishiga ko‘ra idora etishlari mumkin.
Shuningdek, regulyator kredit tavakkalchilik darajasini baholash ko‘rsatkichlari — kredit/garov nisbati va qarz yuki ko‘rsatkichlarini ham joriy etishni nazarda tutadi.
Xususan, kredit/garov koeffitsienti kredit summasining garov qiymatiga nisbati bilan hisoblanadi. Aytaylik, “kvartira” $1000ni tashkil etsa, dastlabki to‘lov $200ni tashkil qiladi. Bunday holda qarz oluvchi $800lik ipoteka kreditini olishi kerak va bunda koeffitsient 80%ni tashkil qiladi.
Markaziy bank ipoteka kreditlari uchun kredit/garov nisbatini 80%, avtomobil kreditlari uchun esa 75% darajasida cheklamoqchi.
Regulyatorda ta’kidlanishicha, ular avtokreditlar uchun ipoteka kreditlariga qaraganda yuqori xavflarni baholashmoqda. Markaziy bank departamenti rahbari Sanjar Nosirov avtomobil bozorida taklif cheklanganligi sababli narxlar sun’iy ravishda oshib ketishi mumkinligini tan oldi. Bundan tashqari, bozor to‘yinganda, avtomobillar narxi ko‘chmas mulk narxlariga qaraganda osonroq tushishi mumkin, deya qo‘shimcha qildi u.
Bundan tashqari, 2024-yil 1-iyuldan boshlab iste’mol, ipoteka va avtokreditlar bo‘yicha qarz oluvchining kredit tavakkalchiligi baholanadi. Qarz yuki ko‘rsatkichi barcha kreditlar va qarzlar, shu jumladan, yangi kredit bo‘yicha o‘rtacha oylik to‘lovlar miqdorini qarz oluvchining o‘rtacha oylik daromadiga bog‘lash orqali hisoblanadi. Kredit/garov nisbati va qarz yuki ko‘rsatkichi qanchalik yuqori bo‘lsa, kredit xavfi shunchalik yuqori bo‘ladi.
Markaziy bank raisining birinchi o‘rinbosari Nodirbek Saydullaev mazkur qonun loyihasi yaqin kunlarda Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portalida jamoatchilik muhokamasiga qo‘yilishi haqida ma’lum qildi.
Saydullaev yangi talablar faqat Kredit-axborot byurosi tizimiga ulangan tijorat banklari va mikromoliya tashkilotlariga nisbatan qo‘llanilishini ta’kidladi. Biroq u kreditlashning ayrim turlari, jumladan, kulrang to‘lovlar yangi cheklovlarga tushmasligini tan oldi.
Shunday bo‘lsa-da, Markaziy bankda taklif etilayotgan cheklovlar kuchga kirganidan so‘ng aholiga kredit berish sur’atining pasayishi kutilmayapti.
“Kreditni to‘xtatib turish haqida gapirganda ehtiyot bo‘lishimiz kerak. Buning sababi shundaki, mavjud [kredit] resurslari biror joyga yo‘naltirilishi kerak. Kredit berish to‘satdan to‘xtamaydi. [Kreditlash] yo‘nalishlari o‘zgarishi yoki qarz oluvchilarga qo‘yiladigan talablar kuchayishi mumkin. Biz bank kreditni qaytarib bera olmaydigan qarz oluvchilarga kredit bermasligini ta’minlashga intilamiz. Biroq, kreditlash to‘g‘ridan-to‘g‘ri [yangi talablar] tufayli kamayadi, deb aytish qiyin”, — deya tushuntirdi Markaziy bank bo‘limi boshlig‘i.
Nodirbek Saydullayev, shuningdek, kreditlash bo‘yicha yangi talablar mikrokredit limitini 100 mln so‘mga oshirishga ta’sir qilmasligini qo‘shimcha qildi.
Avvalroq, “Spot” Markaziy bank klassik va raqamli banklarni qonuniy ravishda ajratishni rejalashtirmayotgani haqida yozgandi.
