Aprel oyi oxirida Savdo-sanoat palatasi rahbari Davron Vahobov va Soliq qo‘mitasi raisi Sherzod Qudbiyev prezidentning “Yashirin iqtisodiyotga qarshi kurashish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi qarori loyihasini tadbirkorlar bilan muhokama qildi. Xususan, shaxslar o‘rtasidagi shubhali pul o‘tkazmalari ustidan nazoratni kuchaytirish taklif qilingan.
Markaziy bank va Soliq qo‘mitasiga ikki oy muddatda fuqarolarning kartalari o‘rtasida ma’lum limitdan oshib ketgan tovarlarni o‘tkazish to‘g‘risida o‘zaro ma’lumot almashish to‘g‘risida memorandum imzolash topshirildi.
Jismoniy shaxslar uchun yillik limit 100 mln so‘m, yuridik shaxslar uchun esa 500 mln so‘m etib belgilanishi mumkin.
Bundan tashqari, 10-iyulga qadar xavfsiz kanallar orqali o‘zaro ma’lumotlar bazalari bilan integratsiyalashgan tizim yaratish rejalashtirilgan edi. Xususan, u axborotni qayta ishlaydi va inson omilisiz xavflarni aniqlaydi.
Keyinroq Savdo-sanoat palatasi yakuniy variantda biznesga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi qoida va talablarni tuzatishga va’da berib, yashirin iqtisodiyotga qarshi kurashish chora-tadbirlari keng muhokamaga qo‘yilishi haqida ma’lum qildi.
Biznes vakillari qanday fikrda?
Iqtisodchi Otabek Bakirov “Qonunning amal qilishi uchun u jamoatchilik tomonidan qabul qilinishi kerak”, deb ta’kidladi. U Soliq qo‘mitasi shaxsiy kartalar bo‘yicha pul muomalasiga oid ma’lumotlarga kirishni xohlagan oldingi holatlarni sanab o‘tdi.
Shunday qilib, 2020-yilda Savdo-sanoat palatasi va Senatning Budjet va iqtisodiy islohotlar qo‘mitasi bu taklifga qarshi chiqdi. 2023-yil may oyida Markaziy bank yakuniy maqsad noaniq bo‘lganligi sababli kartadan kartaga pul o‘tkazmalari uchun hisob-fakturalar berish talabiga qarshi chiqdi.
Yangi Konstitutsiyaning 41-moddasiga ko‘ra, bank operatsiyalari, omonat va hisobvaraqlar sir saqlanishi, shuningdek, meros huquqi qonun bilan kafolatlanadi.
Bakirov nima uchun soliq qo‘mitasi bir necha bor bank siriga kirishga urinayotgani, shuningdek, “yashirin iqtisodiyotning asosiy sabablari bilan emas, balki oqibatlari bilan kurashishga” urinayotgani haqida savol beradi.
O‘z navbatida, “Oson” kompaniyasi asoschisi va rahbari Farhod Mahmudovning ta’kidlashicha, yashirin iqtisodiyot doimo iqtisodiy taraqqiyotga to‘sqinlik qilib kelgan. Biroq, aholining naqd pulsiz hisob-kitoblarga ishonchini saqlab qolgan holda unga qarshi kurashish kerak.
“Menimcha, bu oddiy foydalanuvchilarga katta ta’sir ko‘rsatmaydi, chunki regulyatorlar haqiqiy tranzaksiyalar asosida p2p o‘tkazmalari hajmini ko‘rib chiqishiga aminman. Biroq, karta to‘lovlariga ishonchsizlik xavfi mavjud, chunki p2p o‘tkazmalarini qabul qilgan korxonalar naqd pulni afzal ko‘rishlari mumkin. Bu foydalanuvchilarga ta’sir qilishi mumkin”, dedi u.
Mahmudov naqd pulsiz hisob-kitoblar madaniyatini shakllantirish va aholining moliyaviy savodxonligini oshirish orqali tadbirkorlarni rasmiy pul qabul qilish usullariga o‘tishni rag‘batlantirish imkoniyatlarini ham ko‘rmoqda.
“Bugungi kunda naqd puldan keng foydalanish davom etmoqda, biroq hamma ham barcha to‘lovlar uchun kartalardan foydalanishga o‘rganmagan”, deydi u.
“Madad Invest Bank” boshqaruvi raisi Ulug‘bek Tavakalovning fikricha, p2p o‘tkazmalari bo‘yicha ma’lumotlar almashinuvi to‘g‘risidagi qoida bank siri va shaxsiy ma’lumotlar to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablarini buzmaydi. Buning uchun mobil ilova operatori orqali mijozning roziligini olishingiz kerak.
“p2p[o‘tkazmalar] formatida tovarlar uchun to‘lov olayotgan tadbirkorlar to‘lovni naqd pulda talab qila boshlaganlarida, p2p[o‘tkazmalar] ustidan nazorat teskari oqibatlarga olib kelishi mumkin”, dedi u.
Tavakkalovning so‘zlariga ko‘ra, teskari ta’sirga yo‘l qo‘ymaslik uchun kichik savdogarlarni yomon niyatli dastakchilardan ajratish uchun to‘g‘ri chegaralarni belgilash zarur.
