Biznes tarixi: KFC restoranlar tarmog‘i qanday paydo bo‘lgan?

Har qanday biznes loyihalar va turli brendlarning o‘z tarixi bor. Bugungi kungacha bosib o‘tgan yo‘li, loyihadagi keskin burilishlar hamda muvaffaqiyatli qadamlar ko‘pchilik uchun qiziq bo‘lishi tabiiy.

Bu safar o’zining qovurilgan tovuqlari bilan tanilgan “KFC” ning yaratilish tarixiga nazar tashlaymiz. Maqolada kompaniyaning bugungi kungacha qanday shakllangani hamda uning kengayish jarayonlari haqida so‘z boradi.

“KFC"ning paydo bo‘lishi

Harland Sanders 1890-yilda Indiana shtati Genrivil yaqinidagi fermada tug‘ilgan. Besh yoshida otasidan ayriladi, shundan keyin onasi konserva fabrikasida ishlay boshlaydi. To‘ng‘ich o‘g‘il sifatida Harland ikkita kichik ukasiga qaraydi.

U yetti yoshga to‘lganda, onasi unga ovqat pishirishni o‘rgatadi. O‘n uch yoshida esa ota uyini tark etib, tirikchilik qiladi va bir nechta kasblarni o‘zlashtiradi.

Foto: KFC

1930-yilda AQShning Kentukki shtati, Shimoliy Korbin shahri yaqinidagi 25-shossening Shell yoqilg‘i quyish shoxobchasini sotib oladi. O‘sha yilning iyun oyiga kelib, u shoxobchaning omborxonasini kichik tamaddixonaga aylantiradi.

Oradan 4 yil o‘tib, Sanders yana bir kattaroq yoqilg‘i quyish shoxobchasini sotib oladi. U birinchi shoxobchaga qarama-qarshi tomonda bo‘lib, yo‘lning narigi yuzida joylashgan edi. U yerda 6ta stol sig‘adigan xona ham bo‘lgan. Aynan o‘sha paytda tadbirkor qovurilgan tovuqlarni sotishni boshlaydi.

Tadbirkor bu sohadagi malakasini oshirish maqsadida Kornel universiteti mehmonxona ma’muriyati maktabining restoran boshqaruvi kursida o‘qiydi. 1936-yilga kelib esa Kentukki gubernatori Rubi Laffundan faxriy polkovnik unvonini oladi.

Sanders ovqatni temir tovada pishirish uchun 35 daqiqa vaqt sarflagan. U bu muddatni qisqartirishni niyat qiladi, lekin tovuqni ko‘p yog‘da qovurishni istamaydi, chunki bu taomni quruq va qattiq qiladi, deb hisoblagan.

1939-yil birinchi marta sabzavot pishirish uchun mo‘ljallangan bosimli pishirgichlar paydo bo‘ladi. U pishirgichni sotib olgach, kafesida ishlatishni boshlaydi. Yangi usul pishirish vaqtini hamda ko‘proq qovurish darajasini qisqartirib, eski pazandalik usulini saqlab qola olardi.

Foto: KFC

1940-yil iyul oyida Sanders o‘zining mashhur 11ta o‘t va ziravorlar aralashmasidan iborat retseptni yaratadi. U retsept sirini hech qachon to‘liq oshkor qilmagan, ammo unda tuz va qalampirdan foydalanishini eslatib o‘tgan. Sandersning ta’kidlashicha, boshqa barcha ingrediyentlar “hammaning javonida bor”.

Boshqa shtatlardagi yangi tarmoqlar

1952-yilda Sanders franchayzingini Yuta shtati Solt-Leyk-Siti shahridagi eng yirik restoranlardan birining menejeri Pit Xarmanga sotadi. “Kentucky Fried Chicken” brendi grafik dizayner Don Anderson tomonidan yaratilgan bo‘lib, Xarman tomonidan qo‘llanilgan. Sanders esa bu nomni o‘z mahsulotini boshqa restoranlardan farqlash uchun qabul qiladi.

Xarmanning ta’kidlashicha, yangi taom sotuvining birinchi yilidayoq hajm 3 barobardan ko‘proqqa oshgan, o‘sishning 75%i Sanders tovug‘idan olingan. Yutaliklar Kentukki mahsulotini ekzotik deb hisoblab, unda janubiy shtatlarga xos mehmondo‘stlikning o‘zgacha ko‘rinishini payqashadi.

Foto: WordPress

Sanders kafesi birinchi navbatda avtoulovchilar uchun xizmat qilgan. 1955-yilda yangi I-75 avtomobil yo‘li qurilish rejalari e’lon qilinib, u Korbina shahrini chetlab o‘tishi ma’lum bo‘ladi. Bu esa Sandersni avvalgi joyidagi biznesining istiqboli tugayotganini anglatardi. Shu sabab u o‘z mulkini sotib, AQSh shaharlari bo‘ylab sayohat qilishni boshlaydi va o‘z retseptini restoranchilarga sotishga harakat qiladi. Retsept, pishirish usuli, Sandersning surati va nomini reklama qilish imkoniyati evaziga, ba’zi mustaqil restoran egalari sotilgan har bir tovuq uchun 5 sent to‘lashga rozi bo‘lishadi.

1950-yillarning o‘rtalaridan beri “KFC” konsessioneri bo‘lgan biznesmen Deyv Tomas kafe yaqinida aylanuvchi chelak belgisini o‘rnatishga qaror qildi. Keyinchalik, bu belgi tarmoqning boshqa ko‘plab restoranlarida qo‘llanila boshlandi. Tomasning fikricha, Sandersning tovuq go‘shti sotuvga chiqarilgan birinchi kundanoq “sensatsiya” bo‘lgan, mijozlar kafe eshigi oldida uzun navbatlar hosil qilishgan.

1960-yilda Sanders kompaniyaning shtab-kvartirasini Kentukki shtatining Shelbivil shahriga ko‘chirdi. Bu unga ziravorlar, bosimli pishirgichlar, kartonlar va reklama materiallarini tashish operatsiyalarini soddalashtirishga imkon yaratdi.

1968-yilda Tomas o‘zining “KFC” aksiyalarini $1 mlnga sotadi, shundan so‘ng u kompaniyaning Missisipi daryosi sharqidagi mintaqaviy menejeri bo‘ladi. Oradan bir yil o‘tib u o‘zining “Wendy’s” restoranlar tarmog‘iga asos soladi.

Tarmoqning sotuvi

1960-yilda “KFC” brendi ostida 200ga yaqin restoranlar faoliyat yuritgan. 3 yildan keyin ularning soni 600ga yaqinlashgan, kompaniya savdo nuqtalari soni bo‘yicha esa AQShda yetakchiga aylangan.

O‘sha yili Sanders kichik Jon Braun bilan biznes uchrashuvi o‘tkazadi. Braun Sandersga shtatdagi kuchli obro‘ga ega bo‘lgan biznesga qo‘shilishni xohlayotganini aytadi. Uning so‘zlariga ko‘ra, Sandersda allaqachon bu biznesga qiziqish yo‘qolgandi.

Braun moliyachi Jek Messini biznesni sotib olish bitimning 60%ini to‘lashga ko‘ndiradi, konsessioner Pit Xarman va kompaniya menejerlari Li Kammings va Xarlan Adams ham oz miqdorda hissa qo‘shdilar. Sanders esa biznesni sotishda ikkilanib qoladi, chunki uning oila a’zolari kelishuvga qarshi chiqadi.

Sandersning munajjimlar bashoratiga ishonishini bilgan Messi, polkovnik uchun ayniqsa muvaffaqiyatli munajjimlar bashoratini kutib, keyin unga narxini aytadi. Messedan yozma taklifda ko‘rsatilgan miqdorni ko‘rgan Sanders darhol munajjimlar bashorati bilan tanishib chiqib, sotishga rozi bo‘ladi.

Shunday qilib, 1964-yilda bir guruh investorlar kompaniyani $2 mlnga sotib oladilar. Shartnoma Sandersga umrbod nafaqa to‘lashni nazarda tutgan, shuningdek, sobiq egasiga sifatni nazorat qilish funksiyalari va “tirik savdo belgisi bo‘lish” rolini bergan.

AQShdagi o‘sishlar

Messi va Braun ilgari har xillikka ega bo‘lgan korxona faoliyatini standartlashtirdi. Pit Xarmanning Yutadagi ofisiga tashrif buyurganlaridan so‘ng, ular butun tarmoq bo‘ylab “olib ketish” xizmati modelini joriy qilishni boshladilar. Yangi qoidalarga ko‘ra, konsessionerlar menyudan o‘z mahsulotlarini olib tashlashlari kerak edi, faqat “KFC” imzosi bo‘lgan taomlar qoladi.

Restoranlar yangi dizaynga ega bo‘lib, uning asosi qizil va oq chiziqlar va mansardli tomdan iborat edi. Aksariyat konsessionerlar “KFC"ning faqat tovuqdan tayyorlangan taomlarini sotishga ko‘proq qiziqish bildirgani sababli kompaniyaning o‘sishi tezlashdi.

Foto: KFC

1967-yilga kelib, tarmoq AQShda savdo hajmi bo‘yicha 6-o‘rinni egalladi, ularning 30%i buyurtmani o‘zi bilan olib ketishdan kelgan. Bir yildan keyin “KFC” brendi ostida 863ta savdo nuqtalari ochildi. Tez rivojlanish kompaniya aksiyalari narxining oshishiga yordam berdi, ularning umumiy qiymati, “Reuters” nashri ma’lumotlariga ko‘ra, “stratosfera darajasida” edi.

“KFC” mahsulotlari

“KFC"ning asosiy mahsulot taklifi — bu 11ta o‘t va ziravorlardan iborat “Als retsepti” bilan tatib ko‘riladigan, qovurilgan tovuq bo‘laklaridir. Mahsulot odatda ikki yoki uch qismli alohida porsiyalarda yoki 6tadan 16tagacha tovuq bo‘lagi bo‘lgan oilaviy o‘lchamdagi karton chelakda mavjud bo‘ladi.

Mahsulot “KFC"ning alohida shoxobchalarida bug‘doy unidan ziravorlar bilan aralashtirilgan holda 2−4 daqiqa davomida pishiriladi. Keyin, u yog‘da 185 darajada 7 daqiqadan 10 daqiqagacha bosim bilan qovuriladi. Shundan so‘ng, tovuq isitiladigan pechga qo‘yilishidan oldin yetarlicha sovishi uchun 5 daqiqaga qoldiriladi. Tovuqning yangiligini ta’minlash uchun 90 daqiqa ichida sotilmagan bo‘lsa, uni tashlab yuborish kompaniya siyosati hisoblanadi.

Qovurish uchun ishlatiladigan yog‘ mintaqaga qarab kungaboqar, soya, kolza va palma yog‘iga o‘zgaradi. “KFC"ning asosiy mahsulotlari suyakli tovuq go‘shti bilan bir qatorda tovuqli sendvichlarni ham o‘z ichiga oladi.

McCormick&Company" “KFC"ga souslar, ziravorlar va marinadlar yetkazib beruvchi eng yirik hamkori hisoblanadi.

Sanders “KFC"ning yuzi

Polkovnik Sanders 1980-yil vafotigacha “KFC” reklamasining asosiy tarkibiy qismi bo‘lgan. O‘limiga qaramay, Sanders “xalqaro mehmondo‘stlik ramzi” sifatida kompaniyaning asosiy yuzi bo‘lib qolmoqda.

Dastlabki rasmiy shiorlari orasida “Shimoliy Amerikaning mehmondo‘stlik taomi” va “Biz haftasiga yetti kun hamda yakshanba kungi kechki ovqatni yetkazamiz” kabilar bor. Hozirda kompaniya “it's finger lickin good” shioridan foydalanadi.

Foto: Tycoon Stories

Birinchi logotip 1952-yilda taqdim etilgan. Unda “Kentucky Fried Chicken” yozuvi va Sandersning rasmli logotipi mavjud edi. 1962-yilda polkovnikning chelagi ham qo‘shildi va uni deyarli har bir Amerika “KFC” savdo nuqtalari oldida aylanma harakatlanadigan belgiga aylantirildi.

Kompaniya 1966-yilda AQSh televideniyesida $4 mln budjet bilan reklamadan foyda ola boshladi. 1969-yilda “KFC” o‘zining birinchi milliy reklama agentligi “Leo Burnett"ni yo‘lga qo‘ydi. 1976-yilga kelib kompaniya AQShdagi eng yirik reklama beruvchilardan biri bo‘ldi.

“KFC” Markaziy Osiyo bo‘yicha

Bugungi kunda dunyoning 145 dan ortiq mamlakat va hududlarida 25 000dan ortiq “KFC” restoranlari mavjud. Har 3,5 soatda dunyo bo‘ylab yangi restoran ochiladi.

Quyida Markaziy Osiyo davlatlaridagi “KFC” restoranlari haqida keltirilgan: