Shavkat Mirziyoyev 18-fevral kuni yangi tahrirdagi “Banklardagi omonatlarni himoyalash kafolatlari to‘g‘risida"gi qonunni imzoladi. Hujjat matni “Xalq so‘zi” gazetasida e’lon qilingan.
Fuqarolarning omonatlarini kafolatlash jamg‘armasining majburiyatlari yangi tashkil etilayotgan Omonatlarni kafolatlash agentligiga o‘tkaziladi. Agentlik Markaziy bankning qaroriga ko‘ra banklardan litsenziya chaqirib olinganda omonatchilarga kompensatsiya to‘lash uchun javob beradi.
Bitta bankdagi barcha omonatlar bo‘yicha bitta omonatchiga to‘lanadigan kompensatsiyaning maksimal miqdori 200 mln so‘mni tashkil etadi. Valyuta omonatlari bo‘yicha kompensatsiyalar Markaziy bankning kafolat holati yuzaga kelgan kundagi kursi bo‘yicha so‘mda to‘lanadi.
Omonatchilar bank qo‘shib yuborish yoki qo‘shib olish shaklida qayta tashkil etilganda qo‘shimcha kompensatsiya olish huquqiga ega. Ular depozitning kafolatlangan summadan ortiqcha qismini va hisoblangan, lekin to‘lanmagan foizlarni 6 oy ichida muddatidan oldin olib qo‘yishlari mumkin.
Agentlik kamida 75% omonatchilarga 20 ish kuni ichida kompensatsiya olish imkoniyatini ta’minlashi kerak. 2026-yildan boshlab qaytarish muddati 15 ish kunigacha, 2027-yildan esa 7 ish kunigacha qisqartiriladi.
Fuqarolarning omonatlari bilan bir qatorda kafolatlar yakka tartibdagi tadbirkorlar va yuridik shaxslarning depozitlariga ham tatbiq etiladi. Shu bilan birga, davlat korxonalari, boshqa banklar yoki boshqa kredit va moliya tashkilotlarining hisobvaraqlari bular qatoriga kirmaydi.
Omonatlarni kafolatlash agentligi Markaziy bank rahbari raisligida 5 kishidan iborat kuzatuv kengashi tomonidan boshqariladi. Shuningdek, unga iqtisodiyot va moliya vaziri o‘rinbosari, Vazirlar Mahkamasi vakili, O‘zbekiston Banklar assotsiatsiyasi vakili va Markaziy bank tomonidan ko‘rsatilgan mustaqil a’zo kiradi.
Bir martalik va kalendar badallardan tashqari, agentlik Markaziy bank bilan kelishgan holda banklar uchun maxsus badallarni joriy etishi mumkin bo‘ladi (ushbu norma may oyidan kuchga kiradi). Ularni 12 oyda ko‘pi bilan bir marta quyidagilar uchun undirishga ruxsat etiladi:
- taqchillik mavjud bo‘lganda yoki xavf tug‘ilganda omonatlarni kafolatlash jamg‘armasini to‘ldirish;
- kompensatsiyalar to‘lash yoki banklarni sanatsiya qilish maqsadida jalb etilgan qarzlarni qaytarish;
- fond mablag‘laridan foydalanilgandan keyin uning mablag‘lari maqsadli miqdoriga erishilganda.
Kafolatlangan omonatlarning cheklanishi
2024-yilning avgust kuni Qonunchilik palatasi omonatlarni kafolatlash tizimini isloh qilishni nazarda tutuvchi qonun loyihasini birinchi o‘qishda qabul qildi. Joriy yilning yanvar oyida qonun Senat tomonidan ma’qullandi.
Fuqarolarning omonatlarini kafolatlash fondi tomonidan omonatlarni to‘liq himoya qilish bilan bog‘liq muammolar mavjudligi aniqlangan. Bunday yondashuv aholini “bankning moliyaviy ahvoli va faoliyat tavakkalchiligi bilan qiziqmasdan” yuqori foiz stavkasida pul qo‘yishga undaydi.
Markaziy bank yuqori chegaraning belgilanishi natijasida omonatchilarning 99,7%i to‘liq qamrab olinishini bildirdi. Kompensatsiya miqdori fuqarolarning qonun kuchga kirgan sanadan oldin ochilgan omonatlariga nisbatan tatbiq etilmaydi.
“Spot” cheklashning maqsadga muvofiqligi, belgilangan chegaraning yetarliligi va bank tizimi uchun xatarlar haqida mutaxassislar bilan suhbatlashdi. Ekspertlar regulyator tashabbusini qo‘llab-quvvatlash bilan birga, yuqori chegarani oshirishni taklif qilishdi.
Avvalroq Markaziy bank omonatni yopishda mablag‘larning kelib chiqishini tasdiqlash talab etilmasligini ma’lum qilgandi. Regulyatorning “Spot"ga aniqlik kiritishicha, bu talab faqat yirik miqdordagi xalqaro pul o‘tkazmalariga tegishli.
