Markaziy bank mikroqarzlar berish bo‘yicha banklarga qo‘yiladigan talablarni kuchaytirishni rejalashtirmoqda. Bu haqda 25-fevral kuni bo‘lib o‘tgan media-muloqotda Kredit tashkilotlari faoliyatini tartibga solish metodologiyasi departamenti rahbari Sanjar Nosirov ma’lum qildi, deya xabar berdi “Spot” muxbiri.
Regulyator ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yilning birinchi yarmida mikroqarz olgan fuqarolar soni 2 mlndan oshgan, o‘tgan yil oxirida esa bu ko‘rsatkich 2,5 mln nafarga yaqinlashgan. Bir qarz oluvchiga o‘rtacha 1,6 ta mikroqarzdan to‘g‘ri keladi.
Bundan tashqari, banklarning kredit portfellari, xususan, avtokreditlar va mikroqarzlar segmentlarida aktivlar konsentratsiyasi ortib bormoqda. Markaziy bank aholiga ajratilgan avtokreditlar va mikroqarzlarning yuqori sur’atlarda o‘sishi, qarz oluvchilar daromadlaridagi uzilishlar, avtomobillarning bozor qiymatining pasayishini banklar barqarorligi uchun salbiy oqibatlar deb hisoblaydi.
“Shundan kelib chiqib, chakana kreditlash segmentida “qizib ketish"ning oldini olish va bank tizimi barqarorligini ta’minlash uchun makroprudensial choralar ko‘rish muhim ahamiyatga ega”, — dedi Sanjar Nosirov.
Xususan, Markaziy bank avtokreditlar kabi tijorat banklari kredit portfelida mikroqarzlar ulushini 25% gacha cheklamoqchi. Bunda regulyator Xitoy va Hindiston kabi davlatlar tajribasiga tayanadi.
Nosirovning so‘zlariga ko‘ra, hozirda beshta bankda mikroqarzlar 25% dan oshadi, ulardan uchtasi “yangi” banklardir, shuning uchun regulyator kredit portfeli o‘sishi bilan ularning ulushi pasayishini kutmoqda. Markaziy bank ikkita bank bilan muzokaralar olib borib, kredit mahsulotlarini o‘zgartirishga muhlat bergan.
“Telegram"-kanal muallifi Nikita Makarenko o‘z postida “portfelidagi barcha kreditlarning 100%i” mikroqarzlar bo‘lgan ikkita bank — “TBC Bank” va “Anor Bank” nomlarini keltirib o‘tdi. Biroq OAV bilan uchrashuvda Markaziy bank vakillari banklar ro‘yxatini ochiqlagani yo‘q, shuning uchun “Spot” mazkur ma’lumotning to‘g‘riligiga aniqlik kirita olmadi.
Banklarning prudensial nazorati departamenti rahbari Nusratilla Fazilov regulyator cheklov joriy etilgandan so‘ng mikroqarzlar avtokreditlar kabi keskin kamayishini prognoz qilmayotganini ta’kidladi. Bunga ko‘plab banklarda mikroqarzlarning kredit portfelidagi ulushi 25% dan kam ekanligi yordam beradi, deya ta’kidladi u.
Mikromoliyalash
2024-yilning yanvar oyida Markaziy bankning o‘sha paytdagi raisi Mamarizo Nurmuratov mikromoliyalash bozorida “pufak” paydo bo‘lishiga hech qanday asos yo‘qligini ta’kidlagandi. 2023-yilda chakana kreditlarning umumiy portfeldagi ulushi 26% dan 33% ga oshdi va chakana kreditlashning ayrim segmentlarida haddan tashqari qizib ketish kuzatildi.
O‘sha yilning fevral oyi oxirida Shavkat Mirziyoyev tomonidan imzolangan qonun bilan mikroqarzlarning cheklangan miqdori ikki baravarga — 50 mln so‘mdan 100 mln so‘mgacha oshirilishi belgilandi.
Iyul oyiga kelib, prezident yil yakunigacha 50 ta mikromoliyalash tashkilotini ochish va ularni kreditlash uchun 1 trln so‘m miqdorida moliyaviy resurslar ajratish bo‘yicha topshiriq berdi.
O‘sha vaqtda mikromoliya tashkilotlari tomonidan islomiy moliya xizmatlarini ko‘rsatishga oid nizom tasdiqlandi. Buning uchun ular maxsus kengash tuzishi va alohida buxgalteriya hisobini yuritishi kerak.
Shu bilan birga, 1-noyabrdan onlayn kreditlarni berishda vaqtinchalik tartib joriy etildi. Ilova orqali ariza berishda biometrik identifikatsiyadan o‘tish kerak. Bu arizachining shaxsan o‘zi tomonidan berilganligini aniqlash imkonini beradi. Agar qarzdorning qarzlari ko‘p yoki muddati o‘tgan bo‘lsa, bank kreditni rad etishi yoki uning miqdorini kamaytirishi mumkin.
2024-yil yakunlariga ko‘ra, mikroqarzlar (45,83 trln so‘m) va mikrokreditlar (17,4 trln so‘m) ajratish hajmi yarmidan ko‘proqqa oshdi. Ikkinchi yarim yillikda mikroqarzlarning o‘sish sur’atlari tezlashdi va dekabr oyida 5,1 trln so‘m bilan mutlaq rekord o‘rnatildi.
Avvalroq 2024-yilda O‘zbekistondagi mikromoliya tashkilotlari va lombardlar 1 trln so‘m daromad olgani haqida xabar berilgandi.
