Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yilning yanvar-aprel oylari yakunlariga ko‘ra, o‘zbek so‘mi AQSh dollariga nisbatan biroz zaiflashgan.
Aprel oyida milliy valyuta dollarga nisbatan atigi 19,97 so‘mga yoki 0,15%ga — 12 933,16 so‘mga arzonlashdi. Oyning birinchi yarmida dollar kursi asta-sekin ko‘tarilib, 14-fevraldan beri birinchi marta 13 ming so‘mga yaqinlashdi. Biroq, 17−23 aprel kunlari milliy valyuta keskin ravishda 100 so‘mdan ko‘proqqa mustahkamlandi, ammo oy oxiriga kelib o‘sishning katta qismini yo‘qotdi.
O‘tgan oy oxirida aksariyat tijorat banklarida dollar kursi 13 ming so‘mlik psixologik ko‘rsatkichdan past darajada saqlanib qoldi. Eng qimmat AQSh valyutasini Asakabank va O‘zsanoatqurilishbank xarid qilmoqda — 12 920 so‘m, eng qulay sotuv kursini esa Davr bank va InfinBank taklif qilmoqda — 12 950 so‘m.
2024 yilda o‘zbek so‘mi nisbiy hisobda atigi 4,71%ga (yoki mutlaq hisobda 581,78 so‘mga) qadrsizlangan. Milliy valyuta devalvatsiyasi yil boshidan beri 0,1%dan (yoki 12,68 so‘mdan) oshmagan.
O‘zbek so‘mining kuchayishi sabablari orasida Rossiya va AQSh o‘rtasidagi muloqotning qayta tiklanishi, jumladan Ukrainadagi qurolli mojaroni hal etish masalasida ham, Rossiya rublining keskin mustahkamlanishiga olib kelgan bo‘lishi mumkin. Prezidentlar o‘rtasidagi aloqalar fonida investorlarning Rossiya Federatsiyasidan sanksiyalar bekor qilinishi mumkinligi haqidagi kutilmalari yaxshilandi, bu esa rubl bo‘yicha xatarlarni kamaytirdi.
Masalan, Rossiya banki 29-aprel kuni dollarning rasmiy kursini 83 rubldan past belgiladi, O‘zbekiston Markaziy banki esa rubl kursini ikki yillik eng yuqori ko‘rsatkichlarga yaqin — 158 so‘mdan yuqori darajada saqlab qoldi.
Rossiya valyutasining mustahkamlanishi mamlakatga qo‘shimcha valyuta oqimi tufayli o‘zbek so‘miga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi ehtimoli bor. Rossiya O‘zbekistonning ikkinchi yirik tashqi savdo hamkori, shuningdek, asosiy eksport bozori hisoblanadi. O‘tgan yili mehnat muhojirlari pul o‘tkazmalarining qariyb 80%i ($11,5 mlrd) Rossiyadan kelgan.
O‘zbek so‘mining mustahkamlanishining yana bir sababi AQShH tarif siyosati fonida indeksi uch yillik minimumga tushib ketgan dollarning zaiflashishi bo‘lishi mumkin. Shu fonda yevro kursi so‘mga nisbatan ham uch yil ichida eng yuqori darajaga yetdi va dollarga bo‘lgan ishonchning pasayishi investorlarning oltin va boshqa himoya aktivlariga bo‘lgan qiziqishini oshirdi.
Yaqin kelajakda dollar kursiga umumiy qiymati $1,5 mlrdga yaqin bo‘lgan suveren yevrobondlarning chiqarilishi va oltin narxining rekord darajada ko‘tarilishi fonidagi valyuta intervensiyalari ijobiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Oltinning narxi bir unsiya uchun $3 mingdan oshib ketdi. Misol uchun, yanvar-fevral oylarida O‘zbekiston $1,73 mlrdlik oltin eksport qildi, oltin-valyuta zaxiralari esa rekord darajaga — qariyb $45 mlrdga yetdi.
Dekabr oyida “Spot” tahlilchilar bilan 2024-yilda so‘mning qadrsizlanishi sabablari, milliy valyuta mustahkamlanishidagi risklar va 2025-yilda almashuv kursiga ta’sir qiluvchi omillar haqida suhbatlashdi.
Ekspertlar joriy yil yakuni bo‘yicha dollar kursi 13 340−14 ming so‘m oralig‘ida shakllanishini kutmoqda. Milliy valyuta oltinning sotilishi va o‘sishiga, jalb qilinadigan xorijiy kreditlar va investitsiyalarga, Markaziy bank siyosatiga, transchegaraviy o‘tkazmalar hajmiga, import oshishiga hamda global iqtisodiyot holatiga bevosita bog‘liq bo‘ladi.
2024-yilda so‘mning real samarali almashuv kursi (REER) 5,9% ga mustahkamlandi. Markaziy bank joriy yilning ikkinchi yarmida almashuv kursi o‘rta muddatli trend darajasiga qaytishini kutmoqda.
